- تئاتر در ایران
- نویسنده: بهروز غریب‌پور
- چاپ دوم: ۱۳۹۰
- ناشر: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
- تعداد صفحه: ۱۱۸
- قیمت پشت جلد: ۲۵۰۰ تومان
چاپ نخست کتاب تئاتر در ایران، اثر بهروز غریب‌پور در سال ۱۳۸۴ توسط دفتر پژوهش‌های فرهنگی منتشر شد. این کتاب، دفتر ۵۳ از مجموعه «از ایران چه می‌دانم؟» است که نویسنده تلاش کرده تا به صورت مختصر و مفید تاریخ تئاتر ایران و انواع آن را معرفی نموده و به برخی از فعالان و تاثیرگذاران این هنر تاریخی نیز اشاره نماید.
کتاب در ۱۱۸ صفحه منتشر و مطالب آن در هفت فصل اصلی دسته‌بندی شده‌اند.
در فصل نخست از این اثر، پیشینه تئاتر در ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد و در خلال آن به برخی از آئین‌ها و مراسم‌های نمایشی پرداخته شده است.
فصل دوم کتاب به معرفی انواع نمایش‌های ایرانی پرداخته است. این لیست البته چندان کامل نیست و نویسنده در شرح هر یک از آن‌ها نیز به خلاصه‌نویسی روی آورده است. اگرچه به دو گونه نمایشی «تعزیه» و «تقلید» به ترتیب در فصول دوم و سوم کتاب با تفصیل بیشتری پرداخته است.
در فصل چهارم کتاب، غریب‌پور با ملاک قرار دادن عنصر تقلید در نمایش ایرانی، تلاش نموده تا به بررسی طنز اجتماعی و انتقادی در نمایش روحوضی اقدام نموده و نقش این گونه از نمایش را در روشنگری اجتماعی برجسته سازد.
نوآوری در تئاتر ایران عنوان فصل پنجم کتاب است و در طی آن نویسنده به نقش تاثیرگذار میرزا فتحعلی آخوندزاده در نمایش نوین ایرانی در عصر قاجاریه پرداخته و در تلاش است تا جایگاه او را به عنوان بنیانگذار نمایش و نمایش نامه‌نویسی نوآورانه در تاریخ تئاتر ایران تثبیت نماید.
در فصل ششم کتاب گزارش‌های خان ملک ساسانی، از رجال برجسته سیاسی در اواخر دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گرفته است. خان ملک در این گزارش‌ها به وضعیت سالن‌های نمایش، اجرای نمایش، رفتار تماشاگران و بسیاری دیگر از جزئیات مرتبط با این هنر در اواخر عهد قاجاریه پرداخته است. مطالعه این گزارش اطلاعات ارزشمندی از وضعیت هنر نمایش در ایران در در سال‌های نخست پس از مشروطیت را در اختیار می‌گذارد.
فصل بعدی کتاب به نهادهای دولتی و خصوصی آموزش و اجرای نمایش در ایران پرداخته و آن‌ها را تحت عنوان «یک مکتب جدید تئاتری در ایران» در فصل هفتم کتاب گردآورده است. سازمان پرورش افکار و نقش سیدعلی نصر در ایجاد هنرستان هنرپیشگی در دوران پهلوی اول در کنار تاثیرگذاری عبدالحسین نوشین بر هنر نمایش ایران در سال‌های پس از سقوط رضا شاه، عمده مطالب این فصل از کتاب به شمار می‌آید.
بخش انتهایی کتاب نیز به پی نوشت و معرفی منابع اختصاص پیدا کرده است.
در ادامه فهرست مطالب کتاب تقدیم حضور می‌گردد:
- پیش سخن
- فصل یکم: پیشینه تئاتر در ایران
یک رقصنده – نقال ایرانی
سیر ادبیات نمایشی در ایران
مراسم و آیین‌های ایرانی
چمه ر (چمر) و آیین شبیه‌سازی مردگان
کوسِه بُرومیندُن
شکسته‌ها
- فصل دوم: انواع نمایبش‌های ایرانی
تعزیه
تقلید
خیمه شب بازی
معرکه
نقالی
نقاشی و نقالی
- فصل سوم: تعزیه در ایران
مهرپرستان ایرانی
سوگواری‌های ایرانی
سووشون
مقتل‌نویسی
سخنوری
خیالی‌سازی (نقاشی قهوه خانه ای)
موسیقی
تکیه دولت
تعزیه نامه‌ها و تحولات محتوایی آن‌ها
دعوای مقلدان و تعزیه خوانالن
زنان و تعزیه
جایگاه اقتصادی و اجتماعی تعزیه خوانان
تعزیه ناصرالدین شاه
- فصل چهارم: تقلید
روحوضی «یا تخت حوضی»
تقلید و انتقاد سیاسی
زنان در حصار و تئاتر زنانه
سویلیزاسیون
چند اتفاق موثر
- فصل پنجم: نوآوری در تئاتر ایران
میرزا فتحعلی خان آخوندزاده چه کرد؟
به طرز سوال و جواب
سوسمار الدوله
یک توصیه که به یک روش تبدیل می‌شود
حالا باید نمایش را تنها از روبه رو دید
تئاتر بسیار کوچک با نامی بسیار بزرگ
تب تماشاخانه‌سازی
گوشه‌هایی از یک نمایشنامه
نقاشی شعله‌ها بر پرده تئاتر
جنازه ایران
- فصل ششم: گزارش خان ملک ساسانی درباره تئاتر ایران
ادامه راه بی‌برگشت و مشکل زبان
زبان صحنه
زنان و صحنه تئاتر
نمایشنامه‌نویسی و سیر نزولی آن
یک روزنامه نگار تندرو نمایشنامه‌نویس می‌شود
- فصل هفتم: یک مکتب جدید تئاتری در ایران
سازمان پرورش افکار
سیدعلی نصر
شهریور ۱۳۲۰ و اوج گیری فعالیت تئاتری
عبدالحسین نوشین
- سخن پایانی
- پی نوشت
- مآخذ
