شورای اسلامی شهر تهران اردیبهشت ماه سال جاری طرح تملک خانه معین التجار بوشهری، پدر معنوی خلیج فارس را به تصویب رساند اما تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده و این خانه به عنوان آخرین اثر ثبتی شهر تهران در حال ویران شدن است.
خانه معین التجار بوشهری نویسنده کتاب خلیج‌فارس و تثبیت کننده مالکیت ایرانی آن، در خیابان لاله زار، کوچه بوشهری، پلاک ۷ واقع شده، این بنا یکی از خانه‌های قاجاری خیابان لاله زار و آخرین اثر ثبتی شهر تهران است که در حال ویرانی و تخریب است.
ناصرالدین شاه قاجار بین سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۹ هجری قمری به علت لغو قرارداد تنباکو و پرداحت غرامت به کمپانی رژی و تهی بودن خزانه دولت، باغ لاله‌زار را به ۹۰هزار تومان می‌فروشد.
بخش غربی لاله زار را میرزا علی اصغرخان اتابک (صدراعظم وقت) خریداری و بخش شرقی را که امروز محدوده سعدی جنوبی و لاله‌زار جنوبی است، نصیب معین التجار نامی می‌شود و عمارت‌هایی برای خود و فرزندانش در آن بنا می‌کند.
حاج محمدآقا بوشهری ملقّب به معین التجار بوشهری و مشهور به حاج محمد دشتی، نماینده مردم بوشهر در دوره‌های اول و سوم مجلس شورای ملی، متولد ۱۲۳۸ هجری شمسی در بوشهر بود که سال ۱۳۱۲ در تهران از دنیا می‌رود، وی رئیس التجار بوشهر، مدیر کمپانی ناصری؛ صاحب امتیاز کشتیرانی کارون، عضو حزب اعتدالیون، رئیس شورای عالی تجارت و نویسنده کتاب خلیج فارس بود.
خانه معین‌التجار بوشهری در دو طبقه بنا شده، نمای بیرونی خانه با آجر مهری (نقش‌دار) و هره‌چینی تزئین شده، در بالای پنجره‌ها از ویژگی‌های معماری سنتوری به صورت مودول، استفاده شده است.
پنجره‌های این بنا چوبی و به صورت ۲ لته است، درهای ورودی و پنجره‌ها قبلا چوبی بوده اما در دوره پهلوی به دلیل تغییر کاربری این بنا از مسکونی به شهربانی، به آهنی تغییر داده شد. در قسمت جنوبی این خانه، بناهای الحاقی دوره پهلوی وجود دارد که به صورت سازنده و طاق آهنگ اجرا شده و از نظر معماری و تزئینات، شاخصه خاصی ندارد.
طبقه همکف (بیرونی) خانه معین التجار بوشهری مخصوص پذیرایی از مهمان‌ها بوده و نسبت به طبقه بالا عمومی‌تر و به نوعی بیرونی بنا محسوب می‌شود.
پلکان خانه معین التجار بوشهری در قسمت مرکزی طبقه همکف قرار دارد که طبقه همکف و به نوعی ورودی به طبقه بالا یا اندرونی محسوب می‌شود، درهای ورودی پلکان چوبی است.
در سقف قسمت پلکان نیز از تزئینات چوبی به صورت قاب‌بندی که شامل گره‌ها و نقوش هندسی است، استفاده شده است.
طبقه اول (اندرونی) خانه معین معین التجار بوشهری مخصوص مهمان‌های مخصوص همچون شاه و درباریان بوده و سقف آن نسبت به بیرونی بلندتر است، این بخش دارای چندین اتاق است که سالن طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری برای مهمان‌های خاص و اختصاصی است، گچ بری‌های سقف و پیش بخاری به تبعیت از معماری اروپائی است، جنس سقف همانند دیگر قسمت‌ها تیرچوبی و بر روی آن قاب‌بندی به شکل گره‌های چوبی استفاده شده و همچنین درهای این قسمت ۲ لته و از جنس چوب است.
اتاق طاق ضربی طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری به واسطه رعایت کردن هر سه اصول طاق‌زنی (طاق‌نی لاپوش، طاق رومی و طاق ضربی)، به اتاق طاق ضربی نامگذاری شده است.
اتاق نقاشی طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری که به دلیل قرارگیری نقاشی‌های فراوان در جای جای دیوارهای این اتاق، به این نام شهره شده از مهم‌ترین و زیباترین قسمت‌های خانه معین معین التجار بوشهری است.
اتاق نقاشی قسمت اصلی خانه بوده و در دوره پهلوی به دلیل تغییر کاربری این بنا به شهربانی، با تخته روی این نقاشی‌ها پوشانده شده، شاید بتوان گفت به خاطر نوع تزئینات، این قسمت مخصوص معین التجار بوشهری است، نقاشی‌های موجود بر روی یک لایه گچ کشیده شده و گچ بری‌های سقف اروپایی و به صورت گل و در بعضی قسمت‌ها طرح غزال است.
از نکات قابل توجه نقاشی‌های خانه معین التجار بوشهری این است که وی به دلیل سفرهای متعدد به اروپا و با الهام گرفتن از جاذبه‌های گردشگری در آسیا و اروپا همچون فرانسه، ایتالیا، هند و …، دستور ترسیم این جاذبه‌ها را بر روی دیوارها به صورت نقاشی و در طول زمان صادر کرده و می‌توان گفت این اتاق قابلیت تبدیل به اولین موزه نقاشی بین المللی جهان بر روی تابلوهای گچی را دارد.
شهرام شهریار دوستدار میراث فرهنگی درباره تاریخچه خانه معین التجار بوشهری به خبرنگار ایرنا گفت: این خانه دهه ۵۰ از مسکونی به نظامی تغییر کاربری می‌دهد و محل ساختمان اداره مبازره با مواد مخدر و سپس شهربانی تهران می‌شود و بعد از اتفاقات انقلاب اسلامی در سال ۵۷ تا شکل گیری نیروی انتظامی، دفتر شهربانی تهران در همین ساختمان قرار داشت و هم اکنون مالکیت خانه معین التجار بوشهری با بنیاد تعاون ناجا است.
شهریار با بیان اینکه این عمارت متروکه و درب آن بسته است، افزود: امکان بازدید از خانه معین التجار بوشهری وجود ندارد، این بنا در حال ویرانی است و قسمت‌هایی از دیوار شرقی آن به تازگی تخریب شده است.
وی ادامه داد: خانه معین التجار بوشهری شهریورماه ۹۱ به همت کمیته پیگیری خانه‌های تاریخی شهر تهران در پنجمین همایش ملی شورای عالی سیاستگذاری ثبت آثار که در استان البرز برگزار شد به عنوان آخرین اثر ثبتی شهر تهران و خانه پدر معنوی خلیج فارس در فهرست آثار ملی شناخته و ثبت شد.
شهریار بیان کرد: این بنای تاریخی، میراث شخصیت ملی معین التجار در اختیار بنیاد تعاون ناجا است که متاسفانه پس از ثبت ملی وضعیت نامناسبی داشته و در حال تخریب است.
این دوستدار میراث فرهنگی گفت: خانه معین التجار بوشهری با وجود اینکه در فهرست آثار ملی ثبت شده اما هنوز شماره ثبتی اثر منتشر نشده است.
وی افزود: بر اساس تصاویر هوایی محوطه خانه معین التجار، خانه باغی در این محوطه قرار داشته که متاسفانه سال ۱۳۵۸ دیگر از باغ خبری نیست و در این بخش تنها پارکینگ خودروها قابل مشاهده است.
شهریار اظهار کرد: مسدودکردن پنجره‌ها با آجر، تعویض درب‌های چوبی قدیمی با درب‌های آهنی، تخلیه و رها شدن نخاله‌های ساختمانی در محوطه حیاط و داخل بنا، تغییر فضاهای داخلی با تیغه‌های الحاقی، تخریب نابخردانه نقاشی‌های دیواری و پاشش رنگ بر روی گچبری‌های منحصر به فرد خانه، در زمان استفاده از آن به عنوان ساختمان شهربانی، تخریب بام و تاثیرات رطوبت نزولی از عوامل تخریب و متروکه شدن خانه معین التجار بوشهری است.
براساس این گزارش، پرونده ثبتی خانه معین‌التجار بوشهری مهرماه ۹۱ با حضور احمد مسجدجامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران، اسدالله محمدپور رئیس دفتر حوزه ریاست معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور و رئیس موزه ملی ایران، آتوسا مومنی مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، محمدحسین فراهانی مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران و احمد محیط طباطبایی رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) در شهر موزه عودلاجان رونمایی شد.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در هنگام رونمایی از پرونده ثبتی خانه تاریخی معین‌التجار بوشهری متذکر شده بود که این پرونده هر چهار معیار شئون ملی را دارد و به همین دلیل، در فهرست میراث ملی به ثبت رسید.
همچنین اردیبهشت ماه سال جاری شورای اسلامی شهر تهران «یک فوریت طرح الزام شهرداری تهران» به تملک خانه تاریخی حاج معین‌التجار پدر معنوی خلیج فارس و نامگذاری آن به نام «خانه خلیج فارس» را مصوب کرد.
در رأی‌گیری برای این مصوبه، یک فوریت این طرح با ۱۷ رأی به تصویب شورای شهر رسید و قرار شد، خانه تاریخی «معین‌التجار بوشهری» توسط شورای شهر تملک و با نام خانه «خلیج فارس» نامگذاری شود که متاسفانه تنها این طرح تصویب شد و تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است.
با توجه به تغییر کاربری خیابان لاله زار از فرهنگی به تجاری و ارزش افزوده در سال‌های اخیر، احتمال دارد که این عمارت شبانه تخریب و به جای آن برجی تجاری احداث شود، پس مسئولان باید اقدامات لازم را برای حفاظت از این بنا انجام دهند تا این اثر تاریخی و ملی ویران نشود.
