نویسنده:
- ناصر رضایی (استادیار جغرافیای سیاسی و مدیر پژوهشکده گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری)
- محمدرضا رضوانی (استاد گروه جغرافیای انسانی دانشگاه تهران)
- حامد سلطان زاده (دانش آموخته دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران)
از دوره ناصری تا اواسط حکومت پهلوی دوم خیابان لاله زار یکی از کانون‌های اصلی تجددگرایی در شهر تهران بود. تعداد قابل توجهی از سالن‌های تئاتر و سینما و کافه‌ها و دفاتر برخی از مطبوعات آن دوره در این خیابان قرار داشتند. نکته مهم این است که اطلاعات ما درباره بسیاری از این موارد محدود و غیردقیق است. به عنوان نمونه می‌توانیم به پیشینه پژوهش در مورد تئاترهای لاله‌زار اشاره کنیم. این تئاترها از اواخر دوره قاجار تا زمان وقوع انقلاب اسلامی از مهم‌ترین مراکز نمایشی شهر تهران بوده‌اند. با این حال پژوهش‌های کافی و روشنگر درباره وضعیت این تئاترها در بخش قابل توجهی از این دوره در دست نیست.
ما در مقاله‌ای به بررسی وضعیت تئاترهای لاله‌زار از سال ۱۲۸۸ شمسی (زمان نخستین اجرا در طبقه فوقانی مطبعه فاروس) تا سال ۱۳۲۰ شمسی پرداخته‌ایم. در این پژوهش به دنبال توضیح وضعیت تئاترهای لاله‌زار در فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۷ شمسی هستیم. پرسش اصلی این پژوهش این است که چه عواملی در فراز و فرود تئاترهای لاله‌زار در فاصله زمانی میان سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ شمسی مؤثر بوده‌اند؟
برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای بهره برده‌ایم. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در پی گسترش آزادی‌های سیاسی و اجتماعی پس از شهریور ۱۳۲۰ تمایل به اجرای تئاتر فزونی گرفت و گروه‌های گوناگون تئاتر شروع به کار کردند. در این دوره اجراهای گروه نوشین در تئاترهای فرهنگ و فردوسی سبب افزایش سطح کیفی سایر تئاترها شد. پس از کودتای ۲۸ مرداد و در جریان بازداشت افراد وابسته به جبهه ملی و حزب توده، تعدادی از هنرمندان تئاتر نیز بازداشت شدند. با این حال تئاترهای لاله‌زار دچار مشکل جدی نشدند و به کار خود ادامه دادند. البته استقبال مردم از سینما در دهه ۱۳۳۰ سبب شد که تئاترهای لاله‌زار دچار مشکل اقتصادی شوند و از سال ۱۳۳۵ به اجرای آتراکسیون روی بیاورند. ضمناً در نتیجه توسعه جغرافیایی شهر تهران از اواسط دهه ۱۳۳۰ به تدریج افراد ثروتمند و اعضای طبقه متوسط به جای تئاترهای لاله‌زار به مراکز تفریحی دیگری روی آوردند و فرودستان مراجعان اصلی این تئاترها شدند. سرانجام در دوره وقوع انقلاب اسلامی تغییراتی جدی در وضعیت تئاترهای لاله‌زار پدید آمد.
