کتابخانه تخصصی تهران‌شناسی:

از برج و باروی خشتی تا برج‌های آهنی (پژوهشی در پیشینه‌شناسی تهران)

کد خبر : 5629
۰۱ دی ۱۴۰۰ - ۳:۳۳

از برج و باروی خشتی تا برج‌های آهنی (پژوهشی در پیشینه‌شناسی تهران) | اسماعیل یغمایی. سمیرا ایمنی

▪️نویسنده:
▫️ اسماعیل یغمایی
▫️سمیرا ایمنی

▪️ تعداد صفحات:
▫️ ۶۸۲ صفحه (با تصویر)

▪️ ترتیب انتشار:
▫️ چاپ اول | زمستان ۱۴۰۰

▪️ناشر:
▫️ انتشارات کارنامک

درباره کتاب:

اسماعیل یغمایی را اهل دانش باستان‌شناسی و علاقمندان به پیشینه ایران به خوبی می‌شناسند. شخصیتی سترگ که اقدامات و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است.

این بار او با همراهی سمیرا ایمنی به تهران و پیشینه آن و نیز به بناها و تاریخ این شهر پرداخته است.

کتاب در واقع به دو بخش مجزا تقسیم می‌شود. نخست به موضوع پیشینه تهران و کاوش‌های باستان‌شناسی در این شهر پرداخته شده است و سپس فهرستی طولانی از بناها و فضاهای تاریخی تهران در ادوار گوناگون تنظیم شده و به هر یک از آن‌ها مختصری پرداخته شده است.

به نسبتی که بخش نخست قابل استناد است. در بخش دوم کتاب تلاشی برای جامعیت از خود نشان نمی‌دهد و از تمام موضوعات بسیار آسان و سریع عبور می‌کند و عموما درباره یک باغ، یک ساختمان و یا یک فضای مهم شهری جز چند خطی مطلب ارائه نمی‌دهد. از این رو کتاب برای آن دسته از علاقمندان به تهران که به پیشینه این شهر اهمیت می‌دهند، اثری خواندنی است، اما برای آن گروه از خوانندگان که به دنبال اطلاعات کامل و مستندی از بناهای تاریخی، فضاهای شهری و رویدادهای پایتخت در طی چند سده گذشته هستند، اثری غیرقابل اتکا است و مطالعه آن دستاوردی در پی نخواهد داشت.

پیشگفتار:

اینک نزدیک دو سده و نیم از پایتختی تهران، این بزرگترین شهر ایران می‌گذرد. اما ریشه و پیشینه این شهر زشت و زیبا، شهر دود و برج شهری با آن باران‌های بهاری و پاییزی که دودها را می‌شوید و هوا را دل انگیز می‌کند، بسیار بیش است و به هزاره‌های پیش از مسیح می‌رسد. سفالینه‌هایی به گونه تصادفی از «در روس»، «پاسداران (بوستان پنجم) و دیگر جاها به دست آمده، یا کاوش‌های باستان‌شناختی در «قیطریه»، «خجیر» (نزدیک تهران پارس) و شهرک‌های نزدیک تهران با یافته‌هایی که گاهنگاری آن‌ها به اواخر هزاره دویم و نخستین سده‌های هزاره نخست پیش از مسیح می‌رسد همه و همه دال بر پایداری و ماندگاری دیرپای تهران است.

هر چند پس از یورش مغولان در ری و رفتن آن‌ها به دیگر شهرها، از ری ـ این عروس زیبای اسلام ـ جز یک شهر نیمه ویران، سوخته و آتش گرفته که از هر گوشه‌اش دود نابودی برمی‌خاست، با مردمانی داغ‌دار چیزی بیش نماند. اما همین شهر از دست رفته و در آستانه نابودی کامل از میان خاکستر و ویرانی دیگر بار قد برافراشت و این امکان و اجازه را نداد که شهری دیگر جانشینش شود.

آبادانی تهران را باید مدیون امام‌زاده حمزه باشیم، چه شاه تهماسب صفوی که به زیارت او از قزوین به ری می‌رفت، روستای زیرزمینی و بیغوله‌نشین تهران را خوش آمد و دستور داد بارویی گرداگردش بکشند. اما پایتختی تهران را آقامحمدخان قاجار به تهرانیان پیشکش کرده است. او برای دور نماندن از ایل و طایفه خود و سر برنداشتن احتمالی دشمنانش تهران را به پایتختی برگزید و از این زمان است که ری روز به روز راه نشیب را می‌پیماید و تهران گسترش یافته روز به روز در راه فراز دست.

در این کتاب در راستای پیشینه‌شناسی تهران، بر این کوشش شده که گام به گام از روستای کوچک زیرزمینی تهران و تهرانی‌های بیغوله‌نشین گذشته و به تهران ناصری و دارالخلافه تهران رسیده و از این نیز گذشته تا به بزرگ شهر امروز تهران دست یافته و سخن برانیم.

جز کتاب و پژوهش‌های بزرگوارانی چون زنده‌یاد «محمدتقی مصطفوی»، استاد باستان شناس و استاد روی در خاک کشیده جناب «یحیی ذکاء»، و نیز جناب دکتر «حسین کریمان»، از عکس‌های قدیمی تهران و نقشه‌هایی که در زمان قاجاریه کشیده شده، بهره گرفته شده است.

تردید ندارم این کتاب و پژوهش پیشینه‌شناسی تهران بدون ایراد، نقص یا اشتباه نیست. از بزرگوارانی که یادآوری فرمایند بسیار سپاس‌گزار خواهیم بود و خود را شاگردان این استادان و سروران می‌شماریم.

اسماعیل یغمایی ـ سمیر الیمنی | کزمستان ۱۴۰۰