نویسنده:
- علیرضا توکلی (دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تربیت مدرس)
در تعریف هویت شهر و رابطه آن با عناصرش، توجه به دگرگونی‌ها و تحولات اجتناب‌ناپذیر تاریخی و اجتماعی ضرورت دارد. دلیل ظهور و شکل‌گیری مداوم مکان‌ها را در دگرگونی‌ها و تحولات فرهنگی و تاریخ باید جستجو کرد. این تحولات سبب می‌شود که عناصر جدیدی به یک مجموعه اضافه شده، عناصری از آن حذف شوند و به این ترتیب مؤلفه تاریخی مکان‌ها که خود ناشی از تحولات فرهنگی هستند، به ارکان هویتی آن‌ها تبدیل شوند.
در مطالعات شهری، هویت به واسطه رابطه متقابلی که با مفهوم فضا دارد و نیز به واسطه نقشی که در ایجاد تصویر ذهنی از مکان و در نتیجه کیفیت زندگی شهری ایفا می‌کند مورد توجه است. از این رو نقش شهرها به عنوان مراکزی برای اشاعه شاخص‌های فرهنگی جوامع پذیرفته شده است، چرا که در فضاهای عمومی است که روابط متقابل اجتماعی رخ می‌دهد و به بلوغ می‌رسد و در حقیقت یک رابطه درونی نزدیک میان فضای شهری و هویت فرهنگی به وجود می‌آید.
بدین ترتیب فضاهای شهری عموماً در طول زمان مشمول یک هویت تداوم یافته تاریخی می‌شوند. شاخص‌هایی که در تبیین این هویت تاریخی موثر هستند در طی زمان تاثیرات کارکردی مشابهی را در فضای مورد نظر باعث می‌شوند. این شاخص‌ها باعث تداوم هویت فضاهای شهری می‌شوند به طوری‌که می‌توان به آن یک هویت تاریخی اطلاق کرد.
می‌توان گفت در میان انواع فضاهای شهری، خیابان‌ها دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشند. از دید عملکردگرایان، خیابان فضایی ارتباطی است که جهت‌دهنده، تقسیم کننده و تقویت کننده ساختار شهر است و آنان که به ادراک محیط اهمیت می‌دهند راه‌ها را مهم‌ترین عامل سازمان یافته در نقشه‌پردازی ذهنی انسان می‌دانند. از طرف دیگر امروزه با برخی از این فضاهای شهری روبرو هستیم که فاقد هویت مثبت و یا واجد نوعی هویت خنثی هستند. از این‌رو با توجه به اینکه هر یک از فضاهای شهری ممکن است در گذشته دارای یک یا چند شاخص هویتی بوده یا هم اکنون قابلیت ارائه چنین کارکردهایی را داشته باشند، می‌توان به کنکاشی در جهت شناسایی و تقویت وجوه شاخص هویت تاریخی آن‌ها اقدام کرد. در این نوشتار پس از تعریف و بازخوانی مفهوم هویت در فضاهای شهری به بررسی شاخص‌های موثر و تداوم یافته در شکل‌دهی به هویت فضای مورد مطالعه و در انتها به بیان سیاست‌های کلی در جهت تقویت و احیاء هویت آن پرداخته شده است.
