- نویسنده: ناصر تکمیل همایون
- تعداد صفحات: ۲۴۰ صفحه
- ترتیب انتشار: چاپ اول | ۱۳۷۹
- ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی
فهرست مطالب
آغاز نامه
فصل یکم – جغرافیا و اقلیم و شرایط جدید طبیعی – اجتماعی
- درآمد
- جغرافیای تهران جدید
- آثار جوی و اقلیمی
- موقعیت عمومی شهر
- حاصل سخن پی‌نویس
فصل دوم تحولات شهری از کودتای سیاه تا پایان جنگ جهانی دوم
- درآمد
- تهران از کودتا تا آغاز سلطنت پهلوی
- تهران در دوره سلطنت رضاشاه
- حاصل سخن
- پی‌نویس
فصل سوم – تهران از جنگ جهانی دوم تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
- درآمد
- اثرات جنگ جهانی دوم در تهران
- گسترش پایتخت و شکل گیری جدید اجتماعی – منطقه‌ای
- اقدامات دولت ملی دکتر مصدق
- حاصل سخن
- پی‌نویس
فصل چهارم – کلانشهر پس از کودتا تا عصر انقلاب اسلامی
- درآمد
- گسترش ناهماهنگ
- تبدیل روستاهای دور به شهرک و شهرهای منظومه‌ای
- ادغام روستاهای نزدیک در شهر تهران
- حاصل سخن
- پی‌نویس
فصل پنجم – بوم‌شناسی و توسعه مسکن و رفاه عمومی
- درآمد
- آگاهیهای بوم شناختی
- تسهیلات جدید زیستی – اجتماعی (آب، برق، رفت و آمد و ارتباطات)
- حاصل سخن
- پی‌نویس
فصل ششم – بهداشت، جمعیت و اقتصاد
- درآمد
- پزشکی و بهداشت عمومی
- جمعیت و دگرگونیهای دموگرافیک
- اقتصاد (تولید و توزیع)
- حاصل سخن
- پی‌نویس
فصل هفتم – نهاد آموزش و پرورش و اوضاع فرهنگی
- درآمد
- آموزش و پرورش در سطح ابتدایی و متوسطه
- آموزش عالی
- نهادهای فرهنگی
- حاصل سخن
- پی‌نویس
انجام نامه
پیشگفتار
جلد سوم تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران دوره‌ای را در برگرفته که از ویران کردن دارالخلافه ناصری در ابتدای سلطنت رضاشاه آغاز شده و تا وقوع انقلاب اسلامی ملت ایران تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی استمرار یافته است. این دوره که بیش از دوره‌های پیشین، پایتخت را به کلان شهر بی‌نظیری مبدل ساخته در هفت فصل به شرح زیر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است در فصل یکم که شامل جغرافیا و اقلیم و شرایط جدید طبیعی – اجتماعی تهران، است، از جغرافیای تهران، جدید آثار جوی و اقلیمی و موقعیت عمومی شهر سخن به میان آمده است.
در فصل دوم تحوّلات شهری از کودتای سیاه تا پایان جنگ جهانی دوم، بررسی شده که پایتخت ایران از کودتا تا آغاز سلطنت پهلوی در یک بند و دوره رضاشاهی در بند دیگر قرار گرفته است. در فصل سوم تهران از جنگ جهانی دوم تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در سه بند، اثرات جنگ جهانی دوم در تهران گسترش پایتخت و شکل گیری جدید اجتماعی – منطقه‌ای و اقدامات دولت ملّی دکتر مصدق به رشته تحریر درآمده است. در فصل چهارم کلانشهر تهران پس ا از کودتا تا عصرا شده که انقلاب اسلامی بررسی در سه، بند گسترش ناهماهنگ تبدیل روستاهای دور به شهرک و شهرهای منظومه‌ای و ادغام روستاهای نزدیک در شهر تهران جای یافته است.
در فصل پنجم بوم‌شناسی و توسعه مسکن و رفاه عمومی در دو بند آگاهیهای یوم شناختی و تسهیلات جدید زیستی – اجتماعی آب و برق رفت و آمد و ارتباطات) مورد توجه قرار گرفته است.
در فصل ششم از بهداشت و جمعیت و اقتصاد تهران سخن به میان آمده که شامل سه بند، پزشکی و بهداشت عمومی جمعیت و دگرگونیهای دموگرافیک و اقتصاد تولید و توزیع) است.
در فصل هفتم آموزش و پرورش و اوضاع فرهنگی پایتخت مورد بررسی قرار گرفته است که بررسیهای معطوف به آموزش و پرورش در سطح ابتدایی و متوسطه، آموزش عالی و نهادهای گوناگون فرهنگی است.
در این جلد نیز به سان دو جلد پیشین در پایان هر فصل، حاصل سخن فراهم آمده و اسناد و مدارک مورد استفاده با امانت کامل ارائه گردیده تا طالبان آگاهیهای بیشتر بتوانند از آن برخوردار گردند.
جلد اول این کتاب تهران را از دوره، کهن که روستایی گمنام بیش نبود تا عصر ناصری مورد بررسی قرار داد و جلد دوم دوره خاصی را که با ویران کردن حصارها و برج و باروهای شاه تهماسبی و بنای دارالخلافه ناصری تا قدرت‌یابی کامل رضاشاه را در برگرفته، مطالعه کرده است و جلد سوم که شامل کتاب حاضر است، بررسیهای گذشته را تا عصر انقلاب اسلامی ادامه داده است این دوره فزون بر بررسیهای کتابخانه ای، پژوهشهای جدید میدانی را نیز در برداشته و زمانی به کمال نزدیکتر خواهد شد که بتوان با عنایت بیشتر به شیوه‌های بررسی شهر شناختی جدید، مبتنی بر جامعه‌شناسی و جمعیت‌شناسی و مردم‌شناسی و اقتصاد از یکسو و معماری و شهرشناسی عمومی از سوی دیگر ادامه داد و با در نظر گرفتن مسائل حقوقی و انسانی (جغرافیایی – بهداشتی و…) و فرهنگی، به تحوّل بی‌سابقه این جامعه گسترده که در زندگی ایرانیان و شاید مردم شرق زمین و چه بسا در (جهان) بی‌نظیر است، آگاهی گسترده‌تری یافت و بر پایه آن رهنمودهایی ارائه کرد که پژوهش مزبور را به لحاظ کاربردی نیز اعتبار بیشتری بخشد و این امر بی‌تردید به همکاری‌ها و هم آهنگی‌های چند دانشی و میان رشته‌ای بینالمعارفی نیاز دارد که به گمان نگارنده دفتر پژوهشهای فرهنگی توان انجام چنین بررسی ارزشمندی را داراست. در پایان لازم است از مدیریت محترم دفتر پژوهشهای فرهنگی، آرشیو و همکاران گروه عکس و اعضای کتابخانه و بخش انتشارات و گروه فرهنگ و تاریخ، سپاسگزاری شود که بدون هماهنگیهای صمیمانه آن‌ها این بررسی به جامعه فرهنگی ایران دیرتر
ارائه می‌شد. بی‌تردید هیچ پژوهشی نمیتواند بی‌عیب و نقص باشد خدایتعالی جل جلاله به نگارنده این کتاب اگر عمری عنایت کرد و کتاب به چاپهای دیگر رسید، حتماً کاهش‌ها و نقصانها و عیب و ایرادهایی که خوانندگان محترم بیان کرده اند، برطرف خواهد شد، بمنه وکرمه
تهران – چهاردهم مردادماه ۱۳۷۹ | دکتر ناصر تکمیل همایون
