یک فعال حوزه میراث فرهنگی در یادداشتی، به بررسی تاریخچه کوچه «پیرنیا» و مالکان اولیه خانه‌های این کوچه پرداخت.
شهرام شهریار درباره تاریخچه خانه «پیرنیا یکم» توضیح داد: «میرزا نصرالله‌خان نایینی» از رجال سرشناس اواخر دوره ناصری تا اوایل سلطنت محمدعلی‌شاه ملقب به «مشیرالدوله» بود. او در لاله‌زار نو، قطعه زمینی را بین کوچه‌های «پیرنیا» و «پیرنیا یکم» کنونی خرید تا برای خود و دو پسرش، حسن پیرنیا (مشیرالدوله) و حسین پیرنیا (موتمن‌الملک) خانه‌ای بسازد.
او ادامه داد: حسین پیرنیا معروف به «موتمن‌الملک» در جنوب این زمین، عمارتی زیبا و در شمال آن، باغی مشجر احیا کرد (شماره ۱ قرمز) که در سال ۱۳۶۰ این بنا تخریب و یکی از آن خانه‌ها به «موزه سینما» تغییر کاربری یافت که پس از انتقال موزه سینما به باغ فردوس «پژوهشکده سینما» به این مکان انتقال داده شد و اکنون در باقی‌مانده یکی از خانه‌های «موتمن‌الملک» نوادگان او در کوچه پیرنیا زندگی می‌کنند. در قسمت دیگر این زمین در کوچه پیرنیا فعلی (شماره ۲ سبز) حسن پیرنیا عمارت‌هایی ساخت که بعدها بین پسران و نوادگانش تقسیم شد.
شهریار با اشاره به این‌که عمارت اصلی متعلق به «مشیرالدوله پیرنیا» است، اظهار کرد: عمارت اصلی حسن پیرنیا به داوود پیرنیا رسید (شماره ۴) و بعدها در ۱۱ مردادماه سال ۱۳۷۶ به شماره ۱۸۹۹ در فهرست آثار ملی ثبت شد که اکنون در اختیار دانشگاه علوم پزشکی و موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل است. متأسفانه درپی ساخت و سازی در سال ۱۳۸۶، حریم این بنا شکسته شد که خوشبختانه با تلاش دوست‌داران میراث فرهنگی تهران، این ساخت و ساز بی‌نتیجه ماند؛ اما آسیب فراوانی به این بنا وارد شد و تا کنون این آسیب‌ها از سوی سازمان میراث فرهنگی مرمت نشده است.
وی افزود: عمارت شمالی مجموعه بناهای حسین پیرنیا (شماره ۳ قهوه‌ای) به احمد ابوالقاسم پیرنیا، سیزدهمین رییس دانشکده علوم پزشکی رسید که در سال‌های بعد از انقلاب، تخریب و به جای آن یک پاساژ در کوچه «پیرنیا یکم» ساخته شد. در قسمت جنوب شرقی نیز عمارت «پیرنیا یکم» (شماره ۵ صورتی) ساخته شد که به دیگر فرزند حسن پیرنیا یعنی «هرمز پیرنیا» رییس تشریفات پهلوی دوم رسید. در کنار این بنا نیز حمام مجموعه بناهای پیرنیا قرار دارد. (شماره ۶ بنفش)
نویسنده وبلاگ «سفرنویس» که در صفحه مجازی خود به معرفی آثار تاریخی و وضعیت آن‌ها می‌پردازد، با اشاره به مزایده اخیر برگزارشده برای خانه «هرمز پیرنیا» گفت: بعد از انقلاب در این خانه، «قدس اعظم» دختر «موتمن‌الملک» و همسر هرمز پیرنیا سکونت داشت که بعد از درگذشت او در اوایل دهه ۷۰ شمسی، این خانه به‌دلیل پیگیری نکردن خاندان پیرنیا کم‌کم روبه نابودی رفت.
او ادامه داد: خانه «هرمز پیرنیا» در زمینی به مساحت ۳۹۰ مترمربع با پلانی مستطیل شکل که از فرانسه آورده شده بود، ساخته شد. در این عمارت، سرستون‌های گچ‌بری‌شده با تزیینات برگ و گل دیده می‌شود. در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی، در اتاق‌های این خانه بر اساس کتاب «در تیر رس حادثه» نشر «اختران» که به بررسی خاطرات «احمد قوام‌السلطنه» می‌پردازد، فرمان مشروطیت توسط حسن و حسین پیرنیا تدوین شد و به‌وسیله «احمد قوام‌السلطنه» انشا و توسط نقاش معروف «کمال‌الملک» ویرایش شد.
شهریار در ادامه مدعی شد: تابلوهای نقاشی واقع در ایوان این خانه، عمدا در گذشته دزدیده شدند؛ در ایوان این بنا، ۱۰ تابلوی گچی از تصاویر شخصیت‌های فرانسوی وجود داشت که بنا به گفته عده‌ای، ره‌آورد سفر حسن پیرنیا به روسیه و فرانسه بودند که در بازدید اولیه از این بنا در سال ۱۳۸۹، فقط یک تابلوی دزدیده شده بود؛ اما متأسفانه این تابلوها به مرور زمان ناپدید و بنا به گفته شاهدان عینی، بیشتر آن‌ها در زمستان ۱۳۹۰ توسط افراد مشکوک دزدیده شدند که با پیگیری «کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران»، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به‌عنوان مالک و حافظ این بنا، اعلام کرد که تابلو توسط این مرکز به انبار ستاد انتقال یافته‌اند، اما براساس گفته شاهدان عینی، آن افراد، کارمندان ستاد اجرایی فرمان امام (ره) نبودند.
وی با اظهار تأسف نسبت به اهمال کاری‌های صورت‌گرفته توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، اظهار کرد: این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط محمد عبدلی، یکی از کارشناسان میراث فرهنگی استان تهران، شناسایی شد و شهریور ماه سال گذشته، در پنجمین همایش ثبت آثار کشور از سوی استان تهران در شورای ثبت آثار ملی مطرح و با ثبت آن موافقت شد؛ اما از آن همایش تا کنون، پرونده ثبت این اثر از سوی استان تهران به اداره کل ثبت آثار کشور داده نشده و مدیران دفتر ثبت آثار کشور نیز هیچ‌گاه اداره میراث فرهنگی استان تهران را بازخواست نکردند که چرا پرونده این اثر به سازمان مرکزی نرسیده است تا شماره ثبت به آن تعلق گیرد. به همین دلیل، به‌دنبال اهمال سازمان میراث فرهنگی کشور و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پرونده این اثر با نام نادرست خانه «مهدوی» آماده شد، اما هیچ‌گاه شماره ثبتی به آن تعلق نگرفت.
او ادامه داد: به‌تازگی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) برای فروش عمارت «هرمز پیرنیا» و بنای تاریخی دیگری که در پشت حمام پیرنیا قرار دارد، به رقم ۱۲میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان با کاربری تجاری، اداری و مسکونی اقدام کرد که تا کنون به‌دلیل فشارهای رسانه‌ای، هیچ شخصی حاضر به شرکت در مزایده ستاد اجرایی نشده، اما همچنان سایه تخریب بر سر این بنا وجود دارد. بجا است که سازمان میراث فرهنگی این سه اثر را ثبت و اهمال‌های خود را جبران کند و با همکاری مالک بنا نسبت به مرمت آن‌ها اقدام و این بناهای فاخر را به موزه مشروطه ایران تبدیل کند.
وی افزود: پس از تلاش‌های کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران، پرونده ثبتی خانه هرمز پیرنیا (مهدوی) هفته پیش توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به دفتر ثبت آثار در معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی فرستاده شد و اکنون منتظر موافقت برای ثبت اضطراری آن توسط معاون جدید میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری – مهدی حجت – هستیم.
