پایتخت به عنوان تخت‌گاه پادشاهی، در تاریخ هر کشوری از اهمیت استراتژیک و بنیادینی برخوردار بوده است. تمرکز نهاد قدرت و ثروت در یک جغرافیای محدود، تشخصی را برای این قبیل شهرها ایجاد می‌کند که می‌تواند در سیر تاریخی و فرهنگی آن شهر و مردمان آن تاثیرات پایداری بگذارد. گاه این اهمیت به رونق شهر می‌انجامد و گاه به عاملی برای زوال آن بدل می‌شود.
عوامل موثر در انتخاب یک شهر به عنوان پایتخت، متعدد و متنوع است. برخی از آنها در یک بازه زمانی اهمیت خود را از دست داده و برخی دیگر به برجستگی ویژه‌ای می‌رسند. با این وجود اهمیت معدودی، همچنان بدون تغییر باقی مانده و سیر تاریخ در اعتبار آنها خدشه‌ای وارد نکرده است.
در گذشته موقعیت استراتژیک نظامی و جغرافیایی، عامل مهمی در انتخاب یک شهر به عنوان مرکز حکومت به شمار می‌آمد. با تغییر در مناسبات سیاسی، از مقوله امنیت بازتعریفی به عمل آمد که در آن شاخص‌هایی چون عامل دفاع شهری در برابر دشمن دیگر به‌مانند گذشته اهمیت استراتژیک نداشت. این عامل اساسا در مکان‌یابی تاریخی پایتخت همواره نقش مهمی داشت. با کمرنگ شدن این نقش در عمل بسیاری از پایتخت‌های پیشین، ارزش بنیادین خود را از دست دادند.
دلیل مهم دیگری که می‌توانست در انتخاب یک شهر برای مرکزیت یک حکومت موثر واقع شود، موقعیت جغرافیایی آن به نسبت راه‌های ارتباطی مهم کشور بود. اینکه پایتخت یک حکومت بیشترین دسترسی ممکن را به شبکه مواصلاتی داشته باشد، امتیاز کمی نبود که بشود به راحتی از آن گذشت. این امتیاز همچنان معتبر بوده و عامل مهمی در رشد و توسعه پایدار هر شهری و از جمله پایتخت ایفا می‌کند.
عامل سوم در پایتخت گزینی یک شهر به سطح قابل کشت و دسترسی مداوم و نامحدود به جریان آبهای دائمی و فصلی بود. امنیت غذایی و اینکه یک موقعیت جغرافیایی بتواند در هنگام لزوم مایحتاج ساکنین و نیروهای نظامی را به خوبی تامین کند، آنقدر مهم و حیاتی است که گاه بی توجهی به آن تبعات فراوانی به همراه داشت.
در کنار این عوامل مهم، موارد دیگری نیز بودند که در یک دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته و نقش تعیین کننده ای در انتخاب مرکزیت سیاسی و نظامی یک حکومت ایفا نمودند. از جمله این موارد نقشی است که نیروهای متحد یک حکومت به ویژه در ابتدای تاسیس آن سلسله یا حکمرانی ایفا می‌کردند و در این میان می‌بایستی به موقعیت جغرافیایی سکونت آنها در انتخاب پایتخت توجه ویژه می‌شد. در تعیین شهر تهران به عنوان مرکز حکومت قاجاریه این عامل نقش مهم و اساسی ایفا نمود.
واکاوی تاریخی سکونت در پهنه تهران، به قدمتی بالغ بر هشت هزار سال دلالت می‌کند. در بخش مهمی از این تاریخ، تهران روستای کوچک و گمنامی در پهنه شمالی ری باستانی در جنوبی‌ترین ناحیه منطقه قصران بوده است.
ری در تمام دوران عمر خود شهری مهم و باستانی قلمداد می شود. شهری که حضورش نه تنها در متن تاریخ، بلکه در اساطیر نیز آمده است و اگر یورش وحشیانه مغول ها نبود، شاید همچنان ری به عنوان یک ابرشهر باستانی به حضور تاثیرگذارش ادامه می داد و امروز می توانست در جایگاهی قرار بگیرد که روستای گمنامی بر مسند آن تکیه زده است.
تهران به استناد مشاهدات تاریخی در موقعیتی که کشور در معرض هجوم اقوام مغول قرار گرفته بود، به روستای بزرگی تبدیل شده بود که مردمانش از طریق باغبانی و نیز راهزنی و چپاول کاروان‌هایی که به‌جانب ری درحرکت بودند یا از آن شهر خارج می‌شدند روزگار خود را سپری می‌کردند.
ویرانی ری و هجوم مردمان وحشت‌زده این شهر به اطراف و اکناف، باعث شد تا روستای ناشناس و مرموزی که سالها مردمانش از طریق راهزنی و زندگی در خانه های زیرزمینی باعث آزار و ترس اهالی ری شده بودند، به یکباره به عنوان مامن و پناهگاه مردم اصیل ری انتخاب شده و از آنها میزبانی نماید. بعد از این سیر مهاجرتی عظیم، تهران دیگر به وضعیت گذشته خود باز نگشت و تاثیر مردم ری باعث شد تا به عنوان یک روستا باغ بزرگ بله حیات خود ادامه دهد و خانه های زیرزمینی آن به تدریج متروک شده و شغل راهزنی نیز در میان اهالی بومی آن از رونق بیفتد.
از نشانه‌های توسعه یافتگی این روستا می‌توان به این نکته اشاره کرد که در بدو تبدیل به شهری کوچک به دستور شاه طهماسب، تهران دارای ۴ محله بود. محلاتی که در شهر تازه تاسیس طهماسبی نیز به زندگی خود ادامه داده و همچنان به عنوان محلات قدیمی تهران، حضوری مستمر در بافت تاریخی آن دارند.
