- سی سال محکومیت لالهزار
- نویسنده: محمدرضا پولاوند
- چاپ اول: ۱۳۸۹
- ناشر: کارگاه نشر جمهوری
- تعداد صفحه: ۴۰۰ (با تصویر)
- قیمت پشت جلد: ۸۷۰۰ تومان
کتاب «سی سال محکومیت لالهزار» اثر محمدرضا پولاوند که چاپ نخست آن توسط نشر جمهوری در سال ۱۳۸۹ به بازار عرضه شد، علیرغم انتظاری که از نام آن می‌رود، چندان به لالهزار و مسائل پیرامونی آن وفادار نیست و سرتاسر کتاب از نوعی پراکنده گویی رنج می‌برد، مطالبی نامرتبط با موضوع اصلی کتاب که می‌توانست در مجموعه‌ای دیگر به چاپ برسد و جای خود را به مطالب مفید دیگری در خصوص خیابان لالهزار، تاریخچه آن و سرفصل‌های مرتبط دیگر بدهد.
محمدرضا پولاوند در چند بخش پراکنده از این کتاب به لالهزار پرداخته است که شامل بخش‌های دوم، سوم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم و مطلب دوم از بخش هفتم آن است. در این موارد نیز البته به فراخور موضوع از هیچ فرصتی برای گریز زدن به موضوعات دیگر چشم پوشی نکرده و در مجموع کتابی را تدوین نموده که نامش هر چیزی می‌توانست باشد، جز لالهزار.
کتاب با مقدمه‌ای به قلم محمدرضا تبریزی شیرازی آغاز می‌شود. در این مقدمه نویسنده پس از یک پیش درآمد طولانی، به خیابان لالهزار به مثابه نماد و سمبل نوگرایی و تجدد و روشنفکری در جامعه ایرانی نظر انداخته و آن را همزمان به محل مناقشه میان سنت گرایان و نواندیشان تبدیل نموده است و در پایان خواستار آن شده که این خیابان سیمای حقیقی و تاریخی خود را برای «عبرت» و «تنبه» (به معنای آگاهی) آیندگان و پژوهشگران بازیافته و آن را حفظ نماید.
پس از این مقدمه، محمدرضا پولاوند در بخش نخست کتاب به «املای کلمه تهران» پرداخته و شرحی از تاریخ نگارش آنرا به صورت‌های مختلف ارائه نموده است.
بخش دوم کتاب به تاریخچه احداث و پیدایش خیابان لالهزار اختصاص دارد. گزارش‌های تاریخی اعتمادالسلطنه و مهدیقلی خان هدایت (مخبر السلطنه)، در کنار خرده روایت‌هایی از باغ لالهزار، عمده مطالب این بخش از کتاب را به خود اختصاص داده است. پی‌نوشت‌های طولانی در کنار شرحی از وضعیت موجود برخی بناها و گذرهای تاریخی این خیابان از جمله عمارت بوشهری، مطبعه فاروس، کوچه تاجرباشی، تماشاخانه‌ها و… از دیگر مطالب خواندنی این بخش از کتاب می‌باشد.
پولاوند در بخش سوم کتاب همچنین به شرح باغ تاریخی لالهزار پرداخته و تلاش نموده تا نمایه روشنی از این باغ ترسیم نماید.
از بخش چهارم تا بخش نهم کتاب تقریبا با هیچ نشان و ردی از خیابان لالهزار مواجه نیستیم، جز مطلبی کوتاه در بخش هفتم کتاب که به پاتوق‌های موجود در لالهزار و راسته‌های مشهور آن پرداخته شده است.
در بخش نهم، نویسنده با تعریفی از گذرگاه فرهنگی تلاش نموده تا با معرفی نمونه‌های موجود از این گذرگاه‌های ارزشمند در شهرهای مختلف جهان، توجیه‌پذیری تبدیل خیابان لالهزار به گذر فرهنگی پایتخت را به اثبات رسانده، ظرفیت‌های پیدا و پنهان آن را در معرض دید عموم بگذارد.
بخش دهم کتاب بی‌ارتباط با فصل پیش و پس از آن، به موضوع پوشاک ایرانی پرداخته و در خلال آن به صنعت عکاسی و تاریخچه آن نیز نظری انداخته است. همچنان که به مدرسه دارالفنون توجه ویژه نموده است.
نویسنده بار دیگر در سه فصل پایانی کتاب، به سراغ لالهزار آمده و در بخش یازدهم به معرفی معابر این خیابان، در بخش دوازدهم به سرنوشت لالهزار از دهه چهل تا روزگار معاصر و در فصل پایانی به ارائه راهکارهایی برای بهسازی و تبدیل لالهزار به راسته فرهنگی و هنری شهر تهران پرداخته است.
فهرست مطالب
سخنی در آغاز
بخش اول: املای کلمه تهران
بخش دوم: تاریخچه احداث و پیدایش خیابان لالهزار
بخش سوم: لالهزار و باغ لالهزار
- باغ لالهزار
- لالهزار
بخش چهارم: اولین انتخابات مجلس شورای ملی تهران
- برگزاری اولین جشن مظروطیت در تهران
بخش پنجم: نقشه برداری از تهران
نقشه کرشش
الف: نقشه برزین ۱۲۵۸ ه. ق
ب: نقشه تهران قدیم (۱۲۷۵ هجری قمری)
محله عودلاجان
- گذرها و کوچه‌های عودلاجان
- خانه‌های محله عودلاجان
- باغهای محله عودلاجان
- مدارس محله عودلاجان
- مساجد محله عودلاجان
- تکایای عودلاجان
- بازارچه و دکانها
- کاروانسراهای عودلاجان
- قراولخانه‌های عودلاجان
- میادین عودلاجان
محله چال میدان
- گذرها و کوچه‌های چال میدان
- باغهای چال میدان
- خانه‌های محله چال میدان
- کاروانسراهای محله چال میدان
- میدان‌های محله چال میدان
- زیارتگاه‌های محله چال میدان
- مساجد محله چال میدان
- تکایای محله چال میدان
- آب انبار محله چال میدان
- قراولخانه‌های چال میدان
محله بازار
- محله‌های بازار
- گذرها و کوچه‌های بازار
- کاروانسراهای بازار
- تیمچه‌های بازار
- مساجد بازار
- مدارس علمیه بازار
- تکایای بازار
- امامزاده‌های بازار
- خانه‌های بازار
- باغهای بازار
- ابنیه دولتی
- میادین بازار
- قراولخانه‌ها
- چال زنبورکخانه
محله سنگلج
- محله‌های سنگلج
- گذرها و کوچه‌های سنگلج
- مساجد سنگلج
- مدارس سنگلج
- تکایای سنگلج
- بازارچه‌های سنگلج
- کاروانسراهای سنگلج
- زیارتگاه سنگلج
- ابنیه دولتی و صنعتی
- عمارات و خانه‌های سنگلج
- باغهای سنگلج
- قراولخانه‌های سنگلج
- چال سنگلج
نقشه برداری از شهر دارالخلافه ناصری
- چاپ نقشه دارالخلافه ناصری
- حدود توسعه دارالخلافه ناصری
محله عودلاجان
- مساجد و مدارس
- حمامهای عمومی
- عمارت‌ها و خانه‌ها
- خیابان‌های عودلاجان
- دروازه جدید دولاب
چال میدان
- خیابان‌های جدید چال میدان
- توسعه بخش قدیمی محله چال میدان
- کوچه‌های چال میدان قدیم
- حمامهای محله چال میدان
- سراهای چال میدان
- خانه‌ها و عمارتهای چال میدان قدیم
- سراهای چال میدان
- خانه‌ها و عمارتهای چال میدان قدیم
- اراضی چهارده معصوم
- دروازه‌های چال میدان
محله بازار
- کوچه‌های تابع محله بازار
- سراهای تابع محله بازار
- چهارسوق و بازارچه‌ها
- یخچال‌های تابع محله بازار
- باغهای تابع محله بازار
- محله قدیمی بازار پس از توسعه تهران
- کوچه‌ها و گذرهای محله قدیم بازار
- خانه‌های بازار
- حمامهای محله قدیم بازار
- دروازه محله بازار
محله سنگلج
الف: توسعه محله در ناحیه جنوب و جنوب غربی
- خانه‌های قسمت جنوبی تابع محله سنگلج
ب: توسعه محله در ناحیه غربی
- اراضی زراعی ناحیه غربی تابع محله سنگلج
- باغهای ناحیه غربی تابع محله سنگلج
- خانه‌های ناحیه غربی تابع محله سنگلج
پ: توسعه بخش قدئیمی سنگلج
- کوچه‌های محله قدیم سنگلج
- خانه‌ها و عمارات محله قدیم سنگلج
- باغهای بخش قدیمی سنگلج
- امامزاده‌های سنگلج
- دروازه‌های محله سنگلج
محله ارگ
محله دولت
- جدول دکاکین دارالخلافه در تهران به تفکیک مشاغل
- توزیع دکانها در محله‌های تهران ۱۲۶۹ ه. ق
- خانه‌های اجاره در ۱۲۶۹ ه. ق
- تعداد خانوار مستاجر بر حسب گروه اجتماعی ۱۲۶۹ ه. ق
- درصد دکانهای وقفی محلات تهران ۱۲۶۹ ه. ق
- آمار آبادی بیرون دروازه‌ها ۱۲۶۹ ه. ق
- عدد کل نفوس داخل و خارج شهر تهران به انضمام سپاه حاضر رکاب
- عدد نفوس محلات شهر
- توزیع جمعیت شهر تهران بر حسب مقام اجتماعی و محلات شهر
- توزیع اجاره نشینی در محلات شهر تهران
- توزیع سنی و جنسی جمعیت شهر تهران
- توزیع جمعیت شهر تهران بر حسب محل ولادت
- تعداد بعضی از گروه‌های ساکن در شهر تهران
- تعداد خانه‌های شهر تهران
- جدول ابنیه تهران در سال ۱ ۳۱۷ ه. ق
- تکیه دولت
- مسئله سقف تکیه دولت
- تدبیر مهندس فرنگی برای نجات جان معمار رایرانی
- سردر نقاره‌خانه
- شغل عجیب بریدن گوش و زبان
بخش ششم: شعبان جعفری
- شعبان در خارج از کشور
- قحطی تهران در سال ۱۳۳۶ ه. ق
- جنبش زنان تهران
- سوئدی‌ها در نظمیه تهران
- پلیس اونیفرمه
- سینماتوگراف در تهران
- ورود فنوگراف در تهران
- گرامافون در تهران
بخش هفتم: شاهزاده‌ای که دوست داشت امیر کبیر باشد
- نقش قهوه‌چی در جامعه آن روز
- پاتوق‌ها و سیاست تبدیل لالهزار فرهنگی و سیاسی
بخش هشتم: دروازه‌های تهران
بخش نهم: گذرگاه فرهنگی
- گذرگاه فرهنگی چیست؟
بخش دهم: پوشاک ایرانی
- کلاه و لباس ایرانی
- طهران بازار
- لباس و پوشاک قدیم در تهران
- چادر چاقجور
- پوشش و لباس زنان
- ورود صنعت عکاسی به تهران
- عکاسان مشهور دوره ناصری
- دارالفنون یادگار ارزنده امیرکبیر
بخش یازدهم: کوچه‌ها و مشاغل لاله زار
- کوچه تئاتر دهقان
- کوچه خندان
- کوچه مجمر
- کوچه اتابک (شهید شاهچراغی)
- کوچه بهار (شهید گودرزی)
- کوچه بوشهری
- کوچه باربد
- کوچه اتحاد
- کوچه مهران
- کوچه برلن
- کوچه رفاهی
- کوچه کاخ
- کوچه پیرنیا
- کوچه امین زاده
- خیابان منوچهری
- کوچه مصباح کریمی
- خیابان کوشک
بخش دوازدهم: جرم لالهزار
- لالهزار بعد از ۱۳۴۰
- خیابان منوچهری
- بچه‌های قدیم لالهزار در منوچهری زنده‌اند
بخش سیزدهم: بهسازی لالهزار
- هدف‌های اصلی بهسازی و بازسازی خیابان لالهزار
- پیرایش و بهسازی بدنه‌های خیابان
- استفاده از قابلیت و امکانات مالی و اقتصادی موجود در این حوزه در جهت نیل به اهداف طرح
- مطبوعات تهران در دوره محمدعلی شاه
- نگاه مطبوعات
- تئاتر نصر بازسازی می‌شود
- منطقه ۱۲، قلب پر تپش ایران و طهران قدیم و تهران امروز
- گنج تهران
- منزل اتحادیه
