- گردآورنده: جمشید مهرپویا
- تعداد صفحات: ۴۵۸ صفحه (با تصویر)
- ترتیب انتشار: چاپ اول | تابستان ۱۳۷۶
- ناشر: انتشارات روشنگران
- درباره کتاب:
«کتاب تهران»، مجموعه‌ای ۶ جلدی از مقالات و مطالب متنوعی است که در موضوع تهران به نگارش درآمده است. این جُنگ ادبی – پژوهشی، بیش از آنکه شباهتی با کتاب داشته باشد، یک گاهنامه تخصصی است که با تلاش جمعی نویسندگان به سرانجام رسیده است.
سیما کوبان پیش‌تر و در سال‌های دهه ۱۳۶۰، جنگ ادبی چراغ را بر اساس این الگو منتشر کرده بود و گام دوم او پس از هفت سال، به مجموعه‌ای در خصوص تهران انجامید. بعدها این الگو مورد توجه افراد دیگری نیز قرار گرفت و کتاب – نشریات متعددی به بازار عرضه شد که برخی از آن‌ها تجربیات منحصر به فردی به شمار می‌آیند.
چنانچه گفته شد، این مجموعه در ۶ جلد منتشر شده است. شماره نخست آن در زمستان ۱۳۷۰ و شماره پایانی آن که شامل دو شماره پیاپی ۵ و شش است، در تابستان ۱۳۷۶ منتشر و عرضه شد.
- پیشگفتار:
با سپاس فراوان به شما علاقه مندان و خوانندگان کتاب، تهران جلدهای پنجم و ششم را همراه با پوزش به خاطر تأخیر، دوساله تقدیم می‌کنیم حقیقتش را بخواهید خیال نداشتیم پس از جلد چهارم، جلدهای بعدی را منتشر کنیم زیرا با مسافرت سردبیر، عملاً رشته پیوند ما با نویسندگان کتاب قطع شده بود. پیگیری شما خوانندگان خوب و وفادار، نامه‌های دوستانه و پر از مهربانیتان برای ناشر و نویسندگان مقالات، پرس وجو درباره زمان چاپ شماره‌های بعدی، ارسال مقاله و گهگاه گلایه و سرزنش برای وقفه در انتشار و یادآوری در مورد بعضی مقالات نیمه تمام از شماره، قبلی انتشار مجدد کتاب تهران را برای ما به صورت یک وظیفه فرهنگی درآورد اکنون که جلدهای پنجم و ششم را به صورت توامان پیش رو دارید ضمن آن که قدردان پیگیری شما هستیم، امیدواریم محتوای دو جلد همراه قصور ما را جبران کرده باشد.
در همین جا لازم می‌دانیم از خانم سیما کوبان که نخستین بار پیشنهاد چاپ کتاب تهران را با ما در میان نهادند و در این راه به سخن تنها اکتفا نکردند و با کوششی پیگیر و حسن سلیقه و انتخاب در تدوین و گزینش و ترکیب و حتی ویرایش مقالات کتاب تهران را به صورت مجموعه‌ای پرطرفدار درآوردند، سپاسگزاری کنیم و تأسف خود را به خاطر قطع این همکاری به دلیل مسافرت ایشان اعلام نماییم. علاوه بر این جای مقالات خوب و تخصصی خانم سیما کوبان در مورد مسائل زیباشناسی معماری شهری در این شماره خالی است.
سردبیر جلدهای حاضر همکار دانشمند و گرامی ما آقای جمشید مهرپویا، مدرس دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هنر و از اعضای قدیمی سازمان میراث فرهنگی کشور هستند. ایشان با صرف وقت در همه مراحل از گردآوری مطالب تا پیگیری امور فنی و حک و اصلاح مقالات چاپ و انتشار این مجموعه را ممکن ساختند همچنین برای این شماره تهیه سه مقاله را شخصاً برعهده گرفتند ضمن سپاسگزاری از ایشان، امیدواریم این همکاری برای جلدهای بعدی بدون تأخیری چنین طولانی ادامه یابد.
کوشیده‌ایم چارچوب تقسیم‌بندی و تنوع مقالات به همان روال جلدهای قبلی باشد. در بخش «تاریخ شهر تهران» مقاله‌ای با عنوان تهران پایتخت از مهندس احمد سعیدنیا داریم. در ادامه همین بخش منصوره اتحادیه نظام مافی در مقاله‌ای با عنوان جنایت و مکافات در تهران عهد ناصری به وضعیت امنیت در تهران قدیم براساس یادداشت‌های کنت دومنت فورت، رییس تأمینات در زمان ناصرالدین شاه پرداخته و تصویری از میزان و نوع جرایم آن دوره ارایه می‌دهد. در مبحث «تهران‌شناسی» عبدالله انوار این بار غرب خیابان فردوسی جنوبی را موضوع مقاله خود قرار داده و به روال همیشگی تاریخچه این محدوده‌ی بسیار مهم را با ذکر نام باغ‌های قدیمی و وضعیت مالکیت خانه‌ها و سوابق آن بازگو می‌کند. نوشته‌های عبدالله انوار یکی از پرطرفدارترین مقالات کتاب تهران است.
در بخش «جمعیت‌شناسی مطلب کارشناسانه اعظم خاتم را با عنوان «افزایش جمعیت، مبالغه در معضل مهاجرت داریم.
بخش «معماری» حاوی قسمت دوم مقاله »نگاهی به شیوه‌ها و گرایش‌های معماری در تهران» نوشته مهندس بهروز پاکدامن است که مورد درخواست مکرر دانشجویان رشته‌ی معماری بود. احتمال دارد جهت استفاده بیشتر این دانشجویان و کسانی که دسترسی به قسمت اول ندارند متن کامل این مقاله را در آینده به صورت جزوه‌ای مستقل منتشر کنیم.
سرای وثوق الدوله نوشته شیوا، ضیغم مطلب دیگر ما در زمینه معماری شهر تهران است.
در بخش «هنر»، جمشید مهرپویا تاریخچه احداث موزه هنرهای ملی و کارگاه‌های هنرهای سنتی تهران را به روایت از استاد حسین طاهرزاده بهزاد نقل می‌کند. همچنین هنر میناکاری مکتب تهران عنوان مقاله‌ای در این باب از دکتر اکبر تجویدی است. حمید امجد با مقاله تحقیقی درباره اولین نمایشنامه‌های فارسی – آغازگر دوران جدید ادبی از همکاران ما در این شماره است. مرمت گچ بری‌های باغ فردوس نوشته مهکامه پروانه نیز در بخش هنر آمده است.
زنی سبکتر از هوا از سیمین بهبهانی تهران و مهرگیاه نوشته امیرحسین چهلتن و گفتم بهار بود بهار از جمشید مهرپویا و مقالات طنزآمیز درباره تهران با عناوین: «اندر فواید بازسازی برج طغرل» از س سلیمیان میانی، شهرنشینی نوشته دکتر حمید الیاسی، موزه هنرهای تزیینی در ۳۸ سالگی درگذشت و تهران ارث پدر کسی نیست از پدرام پوریا با عکس‌هایی از مهکامه پروانه، بخش »داستان و طنز» این شماره را تشکیل می‌دهند. در بخش «شعر»، محمدعلی سپانلو عمران صلاحی شعرهایی را که درباره تهران سروده‌اند، به شما عرضه می‌کنند شعر سیاسی تهران نیز مقاله دیگری از چیترا آویژک است.
در بخش «خاطرات» نیم قرن نوروز در تهران به روایت معیرالممالک آمده است که مراسم و تشریفات عید نوروز در تهران قدیم را باز می‌گوید.
در «یادواره ها» نقشبند خیال، یادمان کلارا ابکار – نوشته محمود افتخاری یادی از بهرام ری‌پور – نوشته باقر بحرالعلومی علی حاتمی و تصویر صادقانه از تهران – نوشته ماکان و یادی از استاد چنگیز، شهوق یاد و خاطره این عزیزان را که روزی در شهر تهران می‌زیستند و اینک در میان ما نیستند گرامی می‌دارد.
در خانمه بار دیگر از پژوهش گران نویسندگان و همه کسانی که مقالاتی درباره شهر تهران دارند درخواست می‌کنیم با ارسال مطالب خود به نشانی تهران، صندوق پستی ۱۵۸۷۵-۵۸۱۷ انتشارات روشنگران – کتاب تهران ما را در ادامه کار یاری دهند. به ویژه از کسانی که درباره سقاخانه‌های تهران و سایر بناهایی که در شرف از میان رفتن هستند مطالعات یا مقالاتی دارند خواهشمندیم نوشته یا تحقیق خود را برای چاپ در شماره‌های آتی ارسال فرمایند.
ناشر
- فهرست مطالب:
- سخنی با خواننده
- تهرانِ پایتخت | احمد سعیدنیا
- جنایت و مکافات در تهران عهد ناصری | منصوره اتحادیه
- غرب خیابان فردوسی جنوبی | عبدالله انوار
- افزایش جمعیت تهران: مبالغه در نقش مهاجرت و میزان‌زاد و ولد | اعظم خاتم
- نگاهی به گرایش‌های معماری در تهران (قسمت دوم) | بهروز پاکدامن
- سرای وثوق الدوله | شیوا ضیغم
- موزه هنرهای ملی و کارگاه‌های هنرهای سنتی تهران به روایت حسین طاهرزاده بهزاد | جمشید مهرپویا
- هنر میناکاری مکتب تهران | اکبر تجویدی
- اولین نمایشنامه‌های فارسی آغازگر دوران جدید ادبی | حمید امجد
- مرمت گچ بری باغ فردوس | مهکامه پروانه
- زنی سبکتر از هوا | سیمین بهبهانی
- تهران و مهر گیاه | امیرحسن چهلتن
- گفتم بهار بود، بهار | جمشید مهرپویا
- اندر فواید بازسازی برج طغرل و سایر بلایا | ف. سلیمانیان
- مبانی تاریخی شهرنشینی شهر تهران | حمید الیاسی
- تهران ارث پدر کسی نیست | پدرام پوریا
- موزه هنرهای تزئینی در سی و هشت سالگی درگذشت! … | مینا کیان
- اشعاری از: چیترا آویژک. عمران صلاحی و محمدعلی سپانلو
- نیم قرن نوروز در تهران به روایت معیرالممالک
- نقشبند خیال (یادی از کلاره آبکار) | محمود افتخاری
- یادی از بهرام ری‌پور | باقر بحرالعلومی
- علی حاتمی و تصویر صادقانه تهران | ماکان
- استاد چنگیز شهوق | ج. م. آگاه
