موقعیت کنونی منطقه ۱۲ تهران در اوایل قرن ۱۳ خورشیدی به گونه‌ای بود که به سبب نزدیکی به دربار، اغلب اشراف، درباریان و صاحب منصبان در آن سکونت داشتند. این روند بعدها با توسعه تهران تغییر یافت و به تدریج منطقه اعیان‌نشین دارالخلافه ناصری به یکی از شلوغ‌ترین مناطق مرکزی تهران تبدیل شد. تراکم بیش از حد جمعیت در کنار جابجایی مرکز مرفه تهران از محلات اودلاجان و سنگلج به نقاط شمالی شهر، باعث شد تا املاک و باغات این محدوده تفکیک شده و از میان برود. با این وجود و علیرغم بی‌مهری به ساختمان‌های قدیمی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه، همچنان عمارت‌های قدیمی ارزشمندی در این محدوده باقی مانده است.
در انتهای کوچه‌ای باریک در خیابان ناصرخسرو، خانه‌ای تاریخی مشهور به خانه امام جمعه قرار دارد که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد.
مالک اولیه عمارت، میرزا آقا خان نوری (اعتمادالدوله)، دومین صدراعظم ناصرالدین شاه است که آن را در حوالی سال ۱۲۳۰ خورشیدی بنا نمود. با عزل میرزا آقاخان و خروج او از تهران برای در امان ماندن از مرگ، خانه در اختیار فرزندان او قرار گرفت و آن‌ها تا مدت‌ها در این خانه زندگی می‌کردند. این روند ادامه یافت تا اینکه در نهایت، میرزا کاظم نظام‌الملک که به همراه پدر به تبعید فرستاده شده بود، در سال ۱۲۴۳ خورشیدی به تهران بازگشت و حدود ده سال بدون اشتغال در منصبی خاص در این خانه به زندگی خود ادامه داد. او که در جریان تبعید، به دستور ناصرالدین شاه از همسرش عزت الدوله (خواهر ناصرالدین شاه و همسر سابق امیر کبیر) جدا شده بود، در سال ۱۲۵۰ خورشیدی با بیوه امیراصلان‌خان مجدالدوله ازدواج کرد.
همسر سوم او، نیم تاج خانم نوه فتحعلی شاه و خواهر ناتنی میرزا حسین خان سپهسالار بود. این ازدواج مصلحتی برای بازگشت نظام الملک به اریکه قدرت موثر واقع شد و او با وساطت میرزا حسین خان سهسالار و کمک سایر برادرزن‌های خود بار دیگر به دربار ناصری راه پیدا کرد و صاحب موقعیت سیاسی شد. در این زمان است که او خانه پدری خود را به معرض فروش می‌گذارد و خانه توسط میرزا زین‌العابدین تهرانی (ظهیرالاسلام) خریداری می‌شود. میرزا زین العابدین پس از پدرش، میرزا ابوالقاسم خان امام جمعه، سمت امامت جمعه دارالاخلافه را بر عهده داشت و تا پایان عمر به این امر مشغول بود. بعد از او نیز این عنوان به پسرش میرزا ابوالقاسم تهرانی سپرده شد. بقعه سرقبر آقا، مزار میرزا ابوالقاسم خان امام جمعه است که توسط فرزندش میرزا زین العابدین بنا شد. بعدها خود او نیز در این بقعه و در کنار مزار پدرش به خاک سپرده شد.
شایان ذکر است که خاندان منتسب به شیخ مهدی خاتون‌آبادی، از دوران ساخت مسجد شاه توسط فتحعلی شاه قاجار، زعامت نماز جمعه تهران را بر عهده داشتند. فتحعلی شاه از مهدی خاتون آبادی درخواست کرد تا امامت جمعه پایتخت را بر عهده بگیرد. بعد از او این سمت به برادرزاده‌اش، میرزا ابوالقاسم خان رسید و از آن پس این مسئولیت تا پایان سلطنت پهلوی در این خاندان باقی ماند. آخرین امام جمعه تهران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی سید حسن امامی، فرزند سید میرزا ابوالقاسم تهرانی و نواده میرزا ابوالقاسم امام جمعه بود.
میرزا زین‌العابدین تهرانی تا پایان عمر خود در این خانه زندگی کرد. به همین سبب نام خانه با جایگاه اجتماعی او عجین شد و دیگر کسی خانه میرزا آقاخان نوری را به نام صدراعظم ناصری نمی‌شناخت. ظهیرالاسلام البته چندان در این خانه ساکن نبود و به خانه دیگری در نزدیکی میدان بهارستان نقل مکان کرد.
خانه امام جمعه پس از مرگ میرزا زین‌العابدین امام جمعه (ظهیرالاسلام) در سال ۱۲۸۲ خورشیدی، چند سالی در اختیار وراث او قرار گرفت. آن‌ها نیز پس از مدتی از این خانه نقل مکان کرده و عمارت را جهت ساخت مدرسه به وزارت فرهنگ و هنر اهدا نمودند. این واگذاری اولین مرحله تخریب خانه را رقم زد. چراکه بخش جنوبی خانه که بادگیر و حوض‌خانه در آن قرار داشت تخریب و به همراه بخش اندرونی به مدرسه اختصاص پیدا کرد.
خانه امام جمعه با ۸۷۹ متر مربع زیربنا، یکی از باشکوه‌ترین خانه‌های تهران به شمار می‌آید. این عمارت متشکل از دو طبقه است. در طبقه اول که فاقد تزئینات چندانی است، تالار اصلی، حوض‌خانه و اتاق‌های جانبی قرار دارد. طبقه دوم با تزیینات مسحور کننده‌ای که دارد، محل استقرار تالارهای تابستانی و زمستانی است. این تالارها با ارسی‌های کشویی از یکدیگر و از محیط بیرون، جدا می‌شوند. اتاق‌های خصوصی در این طبقه به صورت گوشواره‌ای در طرفین تالار زمستانی واقع شده است.
حیاط نسبت بزرگ خانه شامل یک حوض است که مجسمه‌های دو طرف آن چند پیکره انسان را به تصویر کشیده است. این تصاویر برگرفته از مجسمه‌های چهلستون اصفهان است.
ستون‌های بلند گچی ایوان یکی از دلایل تمایز این خانه می‌باشد. گچ بری بنا با الهام از طرح‌های هندسی و گیاهی، مستقیما تحت تاثیر هنر عهد باستان است. این نوع گچ‌بری در بناهای دیگری مثل عمارت مسعودیه، مجموعه کاخ گلستان، مسجد و مدرسه سپهسالار نیز استفاده شده است. نقاشی‌های سبک اروپایی مانند تصاویر زنان با پوشش غربی که بر خلاف رویه نقاشی‌های دیواری عهد قاجاریه است در کنار پنجره‌های ارسی‌‌دار تالار، طرح حجاری بالای شیروانی عمارت (برگرفته از حجاری آرامگاه کوروش کبیر) و آینه‌کاری‌های زیبا و فاخر بخش عمده‌ای از تزئینات متمایز ساختمان را تشکیل می‌دهند.
خانه از طریق یک راهروی خشتی به کوچه دسترسی دارد.
خانه امام جمعه در طول عمر خود به دلایل مختلفی تخریب یا آسیب دیده است. نخستین این موارد تبدیل خانه به مدرسه در دهه ۳۰ است که صدمات جبران‌ناپذیری به آن وارد نمود و به تخریب قسمت اندرونی بنا که محل سکونت افراد خانواده و خدمه بود، منجر شد. پس از این روند خانه به دو بخش منفک شد، بخش اندرونی آن به وزارت فرهنگ برای ساخت مدرسه و بخش بیرونی آن در تملک وزارت فرهنگ و هنر باقی ماند. در این زمان نخستین مرحله مرمت و بازسازی بنا در بخش بیرونی آن در سال ۱۳۴۸ آغاز و تا پایان دوران پهلوی دوم ادامه یافت و همزمان به عنوان مرکز آموزش معماری سنتی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
با وقوع انقلاب اسلامی روند مرمت متوقف ماند. هنوز چند سالی نگذشته بود که در سال ۱۳۶۱ انفجار بمبی در میدان توپخانه (امام خمینی) به خانه آسیب جدی وارد ساخت. چند سال پس از این ماجرا در سال ۱۳۶۷ یک موشک به خانه مجاور عمارت اصابت کرده و بر حجم تخریبی بنا بیش از پیش افزود.
با پایان پذیرفتن جنگ در سال ۱۳۶۸، به منظور جلوگیری از ادامه روند تخریبی ساختمان، به تدریج بازسازی خانه در دستور کار قرار گرفت و این مهم تا سال ۱۳۷۳ ادامه یافت. در طی این مدت علاوه بر بازسازی قسمت‌های تخریب شده، گچ‌بری‌ها و آئینه‌کاری‌ها نیز مورد مرمت قرار گرفت.
با اتمام پروسه بازسازی، سازمان میراث فرهنگی خانه را تحت اجاره به شهرداری تهران واکذاری نمود تا به عنوان فضای فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد. هنوز مدت زیادی از استقرار تیم شهرداری تهران در خانه نگذشته بود که بر اثر گودبرداری غیراصولی ملک مجاور توسط سازمان حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران در سال ۱۳۷۴، این خانه ارزشمند در معرض تخریب قرار گرفت. طرح شهرداری برای ساخت پارکینگ طبقاتی در مجاورت این خانه، بدون لحاظ قرار دادن ضوابط حاکم بر آثار تاریخی، به اختلاف میان شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی دامن زد. اختلافی که نخستین نتیجه آن فسخ قرارداد اجازه خانه امام جمعه و بازپس‌گیری آن از شهرداری تهران بود.
بی‌توجهی متولیان به این بنای ارزشمند باعث شد تا به منظور جلوگیری از تخریب و تعییر کاربری، با کوشش فعالان و مدیران میراث فرهنگی، خانه امام جمعه در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شناسه ۱۷۷۲ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شود. همزمان انتقال مالکیت نیابتی عمارت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صندوق احیا و بهره‌برداری آثار تاریخی منتقل شد.
