▪️نویسنده:
▫️حسین شهیدی مازندرانی (بیژن)
▪️تعداد صفحات:
▫️۷۶۴ صفحه
▪️ترتیب انتشار:
▫️چاپ اول | ۱۳۸۳
▪️ناشر:
▫️انتشارات راه مانا
▫️انتشارات دنیا
- پیشگفتار
بیش از هزار سال است که نام تهران در برخی از نوشته‌های پیشینیان آمده است و دویست و چند سال از پایتختی تهران میگذرد تهران از دیهی کوچک و مردمانی اندک با خانه‌های زیرزمینی تبدیل به شهری بی‌سروین شده با آسمانخراش‌ها و برجهای سر بر فراشته در آسمان و میلیونها مردمی که از بام تا شام در تکاپو و تلاشند.
نوشتن سرگذشت چنین شهری در این درازنای تاریخ بس دشوار می‌نماید، زیرا سرچشمه‌ها و منابع و آگاهی از گذشته‌های دور تا پایان دوره قاجار بس اندک و نارسا است، به بیشتر آن منابع نیز از دید بیگانگان است که نمی‌توان به همه گفته‌ها و نوشته‌هایشان استوار بود. در چند دهه گذشته نیز برخی از هم میهنان در این راه کوشیدند و کتاب‌ها و گفتارهایی چند درباره تهران انتشار دادند که جز شماری اندک، بقیه تکراری و رونویس از نوشته‌های دیگران، بدون ذکر مأخذ است.
اما کتاب سرگذشت «تهران خود سرگذشتی دیگر دارد. چرا که پایه این نگارش برای یک رشته برنامه رادیویی گذاشته شده بود. تهیه کننده گرامی و فرهیخته رادیو «آقای محمد مهاجر» در زمستان سال ۱۳۷۷ پژوهش و تحقیق در این کار را به من پیشنهاد کردند که پس از مدتی مطالعه و جستجو در منابع گوناگون، نخستین برنامه نیم ساعته به نام «تهران در گذر زمان» در تاریخ چهاردهم امرداد سال هزار و سیصد و هفتاد و هشت با گویندگی هنرمند ارجمند و گرامی و همراه مهربانم، خانم مهین نثری، همراه گفتگو با استادان و پژوهندگان و سالخوردگان از رادیو تهران پخش شد و تاکنون نیز ادامه دارد.
دلیل اینکه چرا عنوان کتاب از «تهران در گذر زمان» به «سرگذشت تهران» تبدیل شد، این است که پس از گذشت زمانی از پخش برنامه «تهران در گذر زمان» از رادیو، در یکی از کتابفروشی‌ها، کتابی با همین عنوان دیدم و این امر سبب تغییر نام کتاب گشت. پس از به پایان رسیدن کتاب در سال هشتاد بر آن شدم تا آن را به چاپ رسانم و آقای ناصر غلامی که خود یکی از فرهنگ دوستان زمانه و ناشر آثار گرانقدری هستند این کار را به عهده گرفتند.
در این کتاب کوشیده شده است تا همۀ نقل قول‌ها و نوشته‌ها حتی جمله‌ای نیم خطی با ذکر مأخذ نقل شود. «سرگذشت «تهران» از سده سوم هجری آغاز می‌شود و تا پایان دوره قاجاریه ادامه می‌یابد. امیدوارم که به زودی جلد دوم این کتاب را که به دوره پس از قاجاریه تا به امروز می‌باشد، پیشکش خوانندگان گرامی نمایم.
نیز آرزو دارم که این نوشته توانسته باشد گوشۀ کوچکی از تاریخ تهران را برای خوانندگان بگشاید که همان پاداش نویسنده می‌باشد.
در پایان بار دیگر از خانم مهین نثری، آقای محمد مهاجر، آقای ناصر غلامی و گروه ویراستاران و همچنین از دخترم آشا شهیدی و دوست عزیزم دکتر احمدعلی فرزین برای همراهی در اختیار گذاشتن کتاب‌های مورد نیاز به اینجانب سپاسگزاری می‌نمایم.
حسین شهیدی مازندرانی (بیژن) | تابستان ۱۳۸۲
فهرست مطالب
▪️شکل‌گیری شهر تهران
▫️آیا بهزان همان تهران است؟
▫️معنی نام تهران
▫️تهران در دوره مغول
▫️سقوط ری و رونق تهران
▫️شاه تهماسب عامل شهرت تهران
▫️چال میدان و چال حصار
▫️حد و مرز تهران با برج و بارو
▫️چهار دروازه تهران
▫️سفر شاه عباس به تهران
▫️تهران عصر صفوی
▫️انقراض صفویه و حکومت نادرشاه
▫️تهران در دوره زندیه
▪️علل انتخاب تهران به عنوان پایتخت
▫️مرگ آغامحمدخان قاجار
▫️ماجرای خربزه قجری
▫️انتقال استخوان‌های کریمخان
▫️گذر لوطی سالح
▫️سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار
▫️ورود نمایندگان انگلیس و فرانسه به تهران
▫️نکاتی درباره یادداشتهای جیمز موریه
▫️سفر کرزن به تهران
▫️یادداشتهای سر ربرت کرپرتر در توصیف تهران
▪️محله‌های تهران
▫️محله عرب‌ها
▫️وجه تسمیه و محدوده اصلی تهران
▫️محله دولت
▫️بناهایی که فتحعلی‌شاه قاجار در تهران ساخت
▫️باغ نگارستان
▫️مهمترین اتفاقاتی که در باغ نگارستان رخ داد
▫️شیادی‌های حاجی میرزا آغاسی
▫️کشته شدن قائم مقام در باغ نگارستان
▫️باغ ایلچی
▫️قتل گریبایدوف در باغ ایلچی
▪️بناهای تاریخی تهران
▫️مسجد شاه یا مسجد امام
▫️مسجد سید عزیزالله
▫️مدرسه مروی یا فخریه
▫️سقاخانه نوروزخان
▫️عمارت بادگیر
▫️قصر و باغ لاله‌زار
▫️برج نوشین یا برج نوش
▫️وجه تسمیه برج نوش
▫️منوچهرخان گرجی سردار سپاه محمدشاه
▫️قصر جهان نمای نیاوران
▫️باغشاه
▫️قصر قاجار یا قجر (تخت قجر)
▫️جوان انگلیسی مورد علاقه فتحعلی‌شاه
▫️کاخ گلستان
▫️کلیسای طاطاوس
▫️تخت طاووس
▫️طاووس خانم زن چهل و دوم فتحعلی‌شاه
▫️مرگ فتحعلی‌شاه و به تخت نشستن محمدشاه
▪️تهران در عصر محمدشاه قاجار
▫️یادداشتهای اوژن فلاندن درباره‌ی تهران عصر محمدشاه
▫️نکاتی درباره یادداشتهای فلاندن
▫️بناهایی که در زمان محمد شاه در تهران ساخته شد
▫️قصر محمدیه
▫️قنات حاج علیرضا
▫️نخستین چاخانه در تهران
▫️چرا صنعت چاپ در ایران به کندی رواج یافت؟
▫️چاپ نخستین روزنامه در تهران
▫️مدارس قدیمی تهران تا پایان دوره محمدشاه قاجار
▪️بقاع متبرکه و امامزاده‌های در تهران قدیم
▫️بقعه سید اسماعیل
▫️بقعه امامزاده یحیی
▫️بقعه امامزاده زید
▫️بقعه سید ناصرالدین (سید نصرالدین)
▫️بقعه سید ولی
▫️بقعه امامزاده سید اسحاق
▫️امامزاده ابراهیم
▫️بقعه چهل تن
▫️زیارتگاه پیر عصار
▫️بقعه کوچک هفت دختران
▫️قدیمی‌ترین لوحه تاریخ دار تهران
▫️پایان حکمرانی حاجی میرزا آغاسی
▪️تهران عصر ناصری
▫️امتیازهایی که ناصرالدین شاه به بیگانگان داد
▫️ارک تهران
▫️باغ‌ها
▫️تأسیس مدرسه دارالفنون | مرگ امیرکبیر
▫️بودجه دارالفنون
▫️تئاتر در دارالفنون
▫️تئاتر و تماشاخانه در نوشته‌های اعتمادالسلطنه
▫️تأسیس وقایع اتفاقیه
▫️مریضخانه دولتی
▫️چاپارخانه
▫️صدارت میرزا آقاخان نوری
▫️تأسیسات و ساختمان‌های دوره ناصری پس از امیرکبیر
▫️نقشه‌های تهران قدیم
▫️خیابان‌های تهران
▪️گسترش شهر تهران
▫️تلگراف
▫️یست
▫️راه آهن تهران شهر ری یا ماشین دودی
▫️واگون اسبی
▫️شهرداری
▫️یادداشتهای عبدالله مستوفی درباره بلدیه دوره قاجار
▫️نظمیه در دوره ناصری
▫️ماجرای شاهزاده کشی
▫️استقرار اداره نظمیه در تهران
▫️مشکلات دستگاه پلیس در ایران
▫️گزارش‌های نظمیه از محله‌های تهران
▫️یادداشتهای مادام کارلاسرنا درباره تهران عصر ناصری
▫️یادداشتهای عبدالله مستوفی
▫️ماجرای آبگوشت افشاری
▫️سفر ادوارد براون به تهران
▫️چراغ برق
▪️بناهای معروف دوره ناصری پس از توسعه شهر تهران
▫️ساختمان شمس العماره
▫️تکیه دولت
▫️باغ ایلخانی
▫️باغ فردوس
▫️عشرت آباد
▫️ارغونیه یا داودیه
▫️الهیه، خور آذین، خلازیر
▫️نگاهی به کارخانه قند کهریزک
▪️حرمخانه ناصرالدین شاه
▫️خزانه
▫️ضرابخانه
▪️دیگر بیوتات سلطنتی
▫️نقاره خانه
▫️عمارت مسعودیه
▫️قصر سلطنت آباد
▫️قصر نیاوران
▫️دوشان تپه
▫️سلیمانیه
▫️دولاب
▫️سیده ملک خاتون
▫️بقعه چهل تن
▫️عالی قاپوی تهران
▫️خانه وثوق الدوله
▪️عناصر معماری قاجاری
▫️بادگیر
▫️تالار آینه
▫️تالار تنبی یا سفره خانه
▪️محله‌های جدید تهران
▫️امیر آباد
▫️جلالیه
▫️آجودانیه
▫️باغ سپهسالار
▫️بازارهای تهران
▪️مدارس و تکایای قدیمیه تهران
▪️وبا در تهران قدیم
▫️قهوه‌خانه
▫️وبای تهران در مراه البلدان
▫️و با در دوران ناصرالدین شاه
▫️مریضخانه دولتی
▫️یادداشتهای مادام کارلاسرنا درباره بیمارستان
▪️بانک و بانکداری
▫️بانک جدید شرقی
▫️بانک استقراضی روس
▫️بانک عثمانی
▪️آب تهران
▫️سنگ و سیر، واحدهای سنجش آب
▫️آب انبارهای تهران
▪️حمام‌های تهران
▫️یادداشتهای دکتر پولاک درباره حمام‌های قدیم
▫️بوق حمام
▫️جن و حمام
▪️مکتب‌خانه
▫️یادداشتهای عبدالله مستوفی درباره مکتب‌خانه
▪️شیطنت‌های شاگردان مکتب
▪️مقلدان دوره ناصری
▫️کریم شیره‌ای
▫️اسماعیل بزاز
▫️شیخ شیپور
▪️مراسم آشپزان
▪️صندوق عدالت
▫️چنار عباسعلی
▪️شورش تنباکو (واقعه رژی)
▪️عروسی‌های پر خرج در دوره ناصری
▫️قحطی در دوره ناصری
▫️پاتوق – پای طوق
▫️قهوه خانه
▪️ورود بالون در ایران
▫️تلفن در دوره ناصری و پس از آن
▪️گورستان‌های تهران
▫️کشته شدن ناصرالدین شاه و پایان دوره ناصری
▪️سلطنت مظفرالدین شاه
▫️تهران در دوره مظفرالدین شاه
▫️آمار سال ۱۳۱۷ قمری
▪️مدرسه‌های جدید
▫️مدارس دخترانه
▫️مدرسه عالی علوم سیاسی
▫️مدارس اروپایی
▫️مدرسه آلمانی‌ها
▫️نظمیه و پلیس پس از ناصرالدین شاه
▫️قحطی سال ۱۳۱۶ قمری در تهران
▫️وبا در سال ۱۳۲۲ قمری در تهران
▫️ساختمان‌های امیر بهادر
▫️سلطنت محمدعلی شاه
▫️سلطنت احمدشاه
▫️سفاخانه آقاشیخ هادی
▫️بلوای نان
▫️بلدیه یا شهرداری جدید در دوران مشروطه
▫️نخستین کافه و سینما
▫️عکاسی
▫️ورود اتومبیل به تهران
▫️یخچال‌های تهران
▫️زندان‌های تهران پس از مشروطیت
▪️پول و اجزای آن در دوره قاجاریه
▪️کتابنامه
▫️نشریات متفرقه
▫️نمایه اعلام و اماکن
▫️نمایه کتاب‌ها و نشریات
