- گردآورنده: سیما کوبان
- تعداد صفحات: ۲۱۰ صفحه (به همراه تصویر)
- ترتیب انتشار: چاپ اول | پائیز ۱۳۷۲
- ناشر: انتشارات روشنگران
- درباره کتاب:
«کتاب تهران»، مجموعه‌ای ۶ جلدی از مقالات و مطالب متنوعی است که در موضوع تهران به نگارش درآمده است. این جُنگ ادبی – پژوهشی، بیش از آنکه شباهتی با کتاب داشته باشد، یک گاهنامه تخصصی است که با تلاش جمعی نویسندگان به سرانجام رسیده است.
سیما کوبان پیش‌تر و در سال‌های دهه ۱۳۶۰، جنگ ادبی چراغ را بر اساس این الگو منتشر کرده بود و گام دوم او پس از هفت سال، به مجموعه‌ای در خصوص تهران انجامید. بعدها این الگو مورد توجه افراد دیگری نیز قرار گرفت و کتاب – نشریات متعددی به بازار عرضه شد که برخی از آن‌ها تجربیات منحصر به فردی به شمار می‌آیند.
چنانچه گفته شد، این مجموعه در ۶ جلد منتشر شده است. شماره نخست آن در زمستان ۱۳۷۰ و شماره پایانی آن که شامل دو شماره پیاپی ۵ و شش است، در تابستان ۱۳۷۶ منتشر و عرضه شد.
- پیشگفتار:
کتابی را که پیش رو دارید، جلد سوم از مجموعه‌ای است که در آن شاعران، نویسندگان، پژوهش‌گران و هنرمندان از دیدگاه‌ها و زوایای گوناگون به شهر تهران می‌نگرند.
سر آغاز این جلد تصویری است به نقل از روزنامه شرف، تا هم یادی از نشریه‌ای باشد که در عهد ناصرالدین شاه در تهران منتشر می‌شد و با وجود محدودیت‌های فنی چاپ به معرفی ساختمان‌های جالب توجه عصر خود می‌پرداخت و هم یادی از یکی از ساختمان‌های تخریب شده تهران قدیم.
در مبحث تهران‌شناسی عبدالله انوار این بار «غرب خیابان لاله‌زار در عهد ناصری» را زیر ذره‌بین قرار داده، همراه با بررسی وضعیت تملک باغ‌ها، خانه‌ها و اراضی به معرفی مالکین آن پرداخته است. امید آنکه این پژوهش کم نظیر تمام محدوده تهران قدیم را در برگیرد و مشتاقان تهران‌شناسی را بهره‌مند کند.
سیما کوبان در تک‌نگاری نمای «موقوفه فاضل عراقی» ضمن دقت در جزئیات، به جستجوی منابع الهام این معماری برخاسته و منشاء تصویری کاشی‌های نقش برجسته در قرن گذشته را نیز معرفی می‌کند.
محمدرضا اصلانی با بیانی شاعرانه به «پارک‌های این کج آیین قرن» به شدت می‌تازد و الگوهای تصویری منابع الهام گذشتگان ما را در باغ‌سازی ارائه می‌دهد. اعظم خاتم در مبحث جمعیت‌شناسی «کندی رشد جمعیت پایتخت» را نوید می‌دهد. که شاید پایانی باشد بر کابوس تراکمی که تا حد انفجار پیش رفته است.
یادداشت و خاطره، نقد طنزآمیز و داستان همه زیر عنوان «تهران و تهرانی‌ها» یا بهتر یگوئیم ساکنین تهران گرد آمده است: سهیلا بسکی لحظاتی از میدان فردوسی، میدان انقلاب و میدان ولی‌عصر را به تصویر کشیده است. عبدالرحمن صدریه به ویژگی‌های تهرانی بودن اشاره دارد.
حسین نیر یک روز از زندگی کارمندی همراه با تلاشی فرساینده در جهت رسیدن به محل کار – که در واقع محل بیکاری است – و سپس تکرار همین تلاش در جهت رسیدن به منزل را با دقت توصیف می‌کند. چه بسیارند تهرانی‌هایی که این توصیف را عیناً تجربه کرده‌اند.
سیمین بهبهانی که چند سالی است برج‌نشین شده، از بالا به پائین می‌نگرد و خاطرات زندگی گذشته‌اش را در محیط سنتی تهران مرور می‌کند. «مکان» نوشته خسرو حمزوی داستانی است از خانه‌ای که برج‌ها احاطه‌اش می‌کنند و آنچه بر صاحب خانه می‌گذرد. جواد مجابی در دو نوشته مستقل اما مرتبط ابتدا تصویری از گذشته و حال دو هتل معروف تهران ترسیم می‌کند، سپس از در هم آمیختن لهجه‌های مهاجر در کلانشهر و رواج زبانی قراردادی و جعلی سخن می‌گوید.
م. ع. سپانلو و. م. ح. کوهستانی در اشعار خود از «بنیاد تهران» و «تهران در برف» سخن میگویند و. پ مهریز، لحظاتی از احساس شاعر تهرانی را بازگو می‌کند.
در این جلد، بخش مهمی را به «سردرخانه‌های قدیم تهران» اختصاص داده‌ایم. ناصر تکمیل همایون به معرفی کتاب خانم افسانه حاجی علیمحمدی پرداخته و ما نوشته او را با طرح‌ها زیبای این طراح هنرمند آراسته‌ایم. عزیز ساعتی نیز از دیدگاه یک عکاس تهرانی به این رواق‌ها نگریسته و در حقیقت عکس‌ها و طرح‌هایی که در پی هم آورده شده مکمل همدیگرند.
در پایان، کتاب‌های جغرافیای تاریخی شمیران » و «شهرهای ایران» به اختصار معرفی شده است.
باشد که این مجموعه مورد پسند خوانندگان قرار گیرد و پژوهش‌گران، نویسندگان و شاعرانی که در رابطه با تهران مطالبی دارند ما را در پربار‌تر کردن مجلدات بعدی یاری دهند.
- فهرست مطالب:
- سخنی با خواننده
- تهران قدیم | عمارت خوابگاه به نقل از روزنامه شرف
- غرب خیابان لاله‌زار | عبدالله انوار
- موقوفه فاضل عراقی | سیما کوبان
- پارک‌های این کج آیین قرن | محمدرضا اصلانی
- کندی رشد جمعیت پایتخت، پایان یک کابوس | اعظم خاتم
- تصویر سه میدان (انقلاب، ولی‌عصر و فردوسی) | سهیلا بسکی
- من بچه تهرانم | عبدالرحمن صدریه
- یک روز از منزل تا منزل | حسین نیر
- حمله مان از باد… | سیمین بهبهانی
- مکان | خسرو حمزوی
- نامه‌ای از آقای «پالاس» به خانم «ریتس» | جواد مجابی
- لهجه تهرونی | جواد مجابی
- اشعاری از: محمدعلی سپانلو. م. ح. کوهستانی و پ. مهریز
- رواق‌های تهران قدیم | عزیز ساعتی
- تهران در دامنه البرز | عطا امیدوار
- نقوش سردر خانه‌های تهران قدیم | ناصر تکمیل همایون
- جغرافیای تاریخی شمیران | سیما کوبان
- شهرهای ایران | سیما کوبان
