- گردآورنده: سیما کوبان
- تعداد صفحات: ۱۹۶ صفحه (به همراه تصویر)
- ترتیب انتشار: چاپ اول | ۱۳۷۳
- ناشر: انتشارات روشنگران
- درباره کتاب:
«کتاب تهران»، مجموعه‌ای ۶ جلدی از مقالات و مطالب متنوعی است که در موضوع تهران به نگارش درآمده است. این جُنگ ادبی – پژوهشی، بیش از آنکه شباهتی با کتاب داشته باشد، یک گاهنامه تخصصی است که با تلاش جمعی نویسندگان به سرانجام رسیده است.
سیما کوبان پیش‌تر و در سال‌های دهه ۱۳۶۰، جنگ ادبی چراغ را بر اساس این الگو منتشر کرده بود و گام دوم او پس از هفت سال، به مجموعه‌ای در خصوص تهران انجامید. بعدها این الگو مورد توجه افراد دیگری نیز قرار گرفت و کتاب – نشریات متعددی به بازار عرضه شد که برخی از آن‌ها تجربیات منحصر به فردی به شمار می‌آیند.
چنانچه گفته شد، این مجموعه در ۶ جلد منتشر شده است. شماره نخست آن در زمستان ۱۳۷۰ و شماره پایانی آن که شامل دو شماره پیاپی ۵ و شش است، در تابستان ۱۳۷۶ منتشر و عرضه شد.
- پیشگفتار:
آنگاه که طرح انتشار «کتاب تهران» در جلدهای نامحدود مطرح بود، برخی از دوستان تردید داشتند که بتوان مطالبی بیش از آنچه در یکی دو جلد قابل عرضه است، گرد آورد. اکنون جلد چهارم کتاب تهران را پیش رو دارید و هنوز در آغاز راهیم. به گمان ما همواره می‌توان جلد تازه‌ای از «کتاب تهران» را منتشر کرد و به زندگی فرهنگی و اجتماعی این شهر از زوایای گوناگون نگریست.
در سه جلد گذشته، «کتاب تهران» موفق شد خوانندگان ویژه خود را بیابد، خوانندگانی حتی وسیع‌تر از آنچه در آغاز، هدف قرار داده بودیم. هدف ما عرضه کتابی بود از مجموعه مقالات و آثار پژوهشگران، داستان‌نویسان و شاعرانی که تهران یکی از موضوع‌های اندیشه، پژوهش و کار آن‌هاست. مخاطب «کتاب تهران» را نیز همین افراد در نظر گرفته بودیم. تنها از همکاران خود خواستیم مطلبی را که برای «کتاب تهران» تهیه می‌کنند، آنقدر تخصصی نباشد که سایر پژوهشگران و اندیشمندان «خارج از حرفه»، آن را خسته کننده بیابند. نتیجه آن شد که نه تنها همین سه جلد به گونه نوعی کتاب مرجع درباره تهران خود را تثبیت کرد. بلکه توانست نظر قشر فرهیخته جامعه امروز ایران را در تهران و سایر شهرها به خود جلب کند.
زمان انتشار و کتاب تهران را نامشخص قرار دادیم و آن را به گرد آمدن مطالب ارزنده و خواندنی به مقدار کافی موکول کردیم. مطالبی که دیگر نیاز چندانی به پیگیری و گردآوری ما نداشت و نویسندگان و کارشناسان با میل و رغبت آن‌ها را به ما می‌سپردند. از سوی دیگر در برخوردهای معمولی روزانه کسانی سراغ جلد بعدی «کتاب تهران» را می‌گرفتند که حتی نمی‌توانستیم حدس بزنیم خواننده آن هستند و به ما می‌گفتند تمام مطالب کتاب تهران خواندنی است و آن را از اول تا آخر خوانده‌اند. همین به ما نیرو می‌دهد تا در زمان‌های دشوار کار گردآوری و انتشار «کتاب تهران» را دنبال کنیم و در حد توان خود و یاری سایر نویسندگان پاسخگوی توقعات مخاطبین این کتاب باشیم.
در جلد چهارم احمد سعیدنیا تاریخ‌های مختلفی را که برای دویستمین سال پایتختی تهران مطرح شده با یکدیگر مقایسه می‌کند و نتیجه می‌گیرد.
عکسی از مراسم سلام دربار فتحعلیشاه در کاخ نگارستان که در اختیار ما قرار گرفته بود سبب شد تا از سید عبدالله انوار بخواهیم آنچه را که سابقاً در محل فعلی سازمان برنامه قرار داشته به ما بشناساند. نتیجه یکی دیگر از مقالات بی‌نظیر تهران شناسی است که در این جلد می‌خوانید
روایت درباره پاتوق‌های صادق هدایت را از کتاب محمود کتیرایی استخراج کردیم که سال‌هاست تجدید چاپ نشده و در دسترس خوانندگان امروز قرار ندارد. این پاتوق‌ها به نحوی جغرافیای روشنفکری تهران در سال‌های دهه ۲۰ را می‌نمایاند.
بهروز پاکدامن گرایش‌های مختلف معماری در تهران را از دوره قاجار تاکنون مورد پژوهش قرار داده که بخش اول آن را در جلد چهارم مطالعه می‌کنید و بقیه در جلدهای پنجم و ششم منتشر خواهد شد.
جواد حاتمی گزارشی از کار گروهی یک نیمسال تحصیلی دانشجویانش در رشته معماری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تهیه کرده که موضوع آن احیاء معماری بافت شهری در منطقه بازار تهران بوده است.
سیمین بهبهانی از خاطرات دوران جوانی خود سخن می‌گوید؛ و ر. واثقی خاطرات یک کشتی گیر پیر تهرانی را ثبت کرده است. سروده‌های. م. ع. سپانلو، ناصر زراعتی، ح. م. کوهستانی، حسنعلی لقایی و محمدرضا مدیحی در بخش شعر، تهران را از دیدگاه شاعران به ما می‌نمایانند.
آنچه در بخش تهران امروز گرد آمده نقد و نظر است؛ داریوش به آذین در گزارش «مسائل زیست محیطی در روند توسعه تهران»، از انواع آلودگی‌هایی که گریبانگیر این شهر است سخن می‌گوید
«گذری به میدان توپخانه سابق»، اعتراضی است کوتاه به محلی که دیگر نمی‌توان آن را میدان نامید. عبدالرحمن صدریه به مناسبت گردشی در موزه ایران باستان از مسائل تهران امروز یاد می‌کند. «تهران ارث پدر کسی نیست» نقدی است به عملکرد شهردارهای برخی مناطق تهران همراه با پیشنهاد سازنده.
در این جلد بخش جدیدی را گشوده‌ایم و آن نگریستن به تهران از زاویه «طنز» است: رضا قیصریه از نابسامانی‌های تهران به زبان طنز سخن می‌گوید و عمران صلاحی تاریخچه مختصر طنزآمیزی از توسعه شهر تهران ارائه می‌دهد. امید است بتوانیم در جلدهای بعدی این بخش از کارمان را وسعت بیشتری ببخشیم تا شاید خنده دارویی – و نه مسکنی برای دردهای بی‌درمان باشد.
در بخش کتاب، ماجرای تخریب محلهای مردمی در دوران پهلوی اول را از داستان بلند «رعد و برق بی‌باران» نوشته محمد محمد علی استخراج کرده‌ایم.
پس از معرفی چند کتاب و یک نمایشگاه نقاشی درباره تهران، دو نامه نیز از خوانندگان «کتاب تهران» آورده‌ایم که خودمان را تشویق کرده باشیم! البته انتقادات خوانندگان را هم به جان خریداریم و بار دیگر از تمام نویسندگانی که درباره تهران اندیشه و پژوهش می‌کنند، یاری می‌طلبیم.
- فهرست مطالب:
- سخنی با خواننده | سیما کوبان
- دویست سال پایتختی تهران | احمد سعیدنیا
- باغ نگارستان | عبدالله انوار
- روایت درباره پاتوق‌های صادق هدایت | محمود کتیرایی
- نگاهی به گرایش‌های معماری در تهران | بهروز پاکدامن
- احیاء معماری بافت شهری – بازار تهران | جواد حاتمی
- رباب شکسته هنوز می‌خواند | سیمین بهبهانی
- تا ابد در خاک | ر. واثقی
- اشغاری از: محمدعلی سپانلو. ناصر زراعتی. ح. م. کوهستانی. حسنعلی لقایی و محمدرضا مدیحی
- مسائل زیست محیطی در روند توسعه تهران | داریوش به آذین
- گذری به میدان توپخانه سابق | سیما کوبان
- گردشی در موزه ایران باستان | عبدالرحمن صدریه
- تهران ارث پدر کسی نیست | سیما کوبان
- تحولات ژنتیکی | رضا قیصریه
- تاریخچه مختصر توسعه شهر تهران | عمران صلاحی
- سیمای تهران در رعد و برق بی‌باران | محمد محمدعلی
- معرفی کتاب (تهران در یک نگاه | فضاهای ورودی خانه‌های قدیم تهران | بناهایی از ساختمان‌های تهران)
- گزارش نمایشگاه نقاشی مهدی یزدان‌پناه
- دو نامه از خوانندگان (بهنام دیانتی | م. ع. آتش‌برگ)
- اطلاعیه کتاب تهران
