خانه ارباب رستم گیو، از بناهای شاخص دوره پهلوی اول و نمونه‌ای ارزشمند از معماری مسکونی اعیانی و نوکلاسیک در ایران به شمار می‌رود. این بنا که در فاصله سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۷ خورشیدی به دستور رستم گیو، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی و بنیان‌گذار بنیاد خیریه گیو ساخته شد، دارای دو اشکوبه (طبقه)، ۹ اتاق، زیرزمین و آب‌انبار است. عرصه کل خانه در حدود ۲۰۰۰ متر مربع و زیربنای آن نزدیک به ۱۲۰۰ متر مربع است. بنای خانه در زمینی به مساحت ۱۵۳۰ متر مربع قرار گرفته و فضاهای داخلی در مجاورت راهرویی است که در محور شرقی ـ غربی امتداد یافته است.
معماری خانه به سبک نوکلاسیک است؛ سبکی که در نیمه دوم سده نوزدهم و اواخر دوره ناصری در ایران رواج یافت و نماد نوگرایی شمرده می‌شد. این شیوه با ویژگی‌هایی چون هماهنگی، تناسب، خط‌های پیوسته و نمای استوار و ساده شناخته می‌شود.
نمای بنا ساده و در عین حال باشکوه است و از آخرین نشانه‌های معماری فاخر عهد قاجاریه در تهران به شمار می‌آید. گونه‌ای از معماری که علی‌رغم به‌کارگیری آموزه‌های معماری غربی، به‌شدت ایرانی است و به اصول و اسلوب معماری ایرانی وفادار مانده است. در این بنا نیز این خصوصیت رعایت شده است. وجود عناصری چون پنجره‌های اُرسی، گچ‌بری‌های ظریف، مقرنس‌کاری‌ها در چنین بستری قابل تفسیر است. از سوی دیگر به دلیل خاستگاه مذهبی و جغرافیایی مالک بنا، در جای‌جای آن با عناصر و نمادهای زرتشتی و آرایه‌های معماری یزد مواجه هستیم که شاخص‌ترین آن‌ها آب‌انباری است که به شیوه آب‌انبارهای یزد بنا شده است.
این خانه تا سال ۱۳۴۰ محل سکونت ارباب رستم گیو بود و سپس به دفتر بنیاد گیو تبدیل شد؛ بنیادی خیریه که فعالیت‌های عام‌المنفعه بسیاری در زمینه ساخت آب‌انبار، درمانگاه، دبستان و مجتمع‌های فرهنگی‌ـ‌اجتماعی انجام داد. پس از انقلاب اسلامی، خانه در سال ۱۳۵۹مصادره و در اختیار بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی قرار گرفت. این روند ادامه یافت تا اینکه در نهایت در سال ۱۳۷۶، جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران اقدام به خرید خانه نمود و آن را ساختمان «پژوهشکده فرهنگ و هنر و معماری» اختصاص داد.
خانه در ۳۰ شهریور ۱۳۷۴، با شماره ثبت ۲۴۱۵، به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد. علی‌رغم این ویژگی، در طی این مدت و به‌ویژه از دهه ۱۳۸۰ به بعد، در چند مرحله شاهد تعمیر، مرمت و حتی تغییر در معماری بنا هستیم. از آن جمله می‌توان به رنگ‌آمیزی نمای بنا در سال ۱۳۸۳ و ساخت عمارت شیشه‌ای در بخش جنوبی بنا در سال ۱۳۸۶ اشاره نمود.
- نشانی: تهران. خیابان انقلاب اسلامی. حدفاصل خیابان فلسطین و مظفر جنوبی
