- عنوان: احیای فضای شهری با تکیه بر حیات شبانه؛ امکان‌سنجی اعطای حیات شبانه به خیابان لاله‌زار
- نویسنده: حمید امیریان
- استاد راهنما: علی زمانی‌فرد
- سال انتشار: ۱۳۹۸
- مرجع: دانشکده حفاظت و مرمت | دانشگاه هنر تهران
چکیده:
بافتهای سنتی – تاریخی، واقعیت انکارناپذیر شهرهایی به شمار می‌روند که واجد پیشینه تاریخی هستند. عضو و عرصه‌ای از شهر که در زمانی نه چندان دور به حیات خود ادامه می‌دادند و پذیرای رفت وآمدها و داد و ستدهای مادی و معنوی مردمان آن روزگار بودند. بافت تاریخی تهران در درون حصار ناصری، با دارا بودن ساختار، عناصر و برخی از ویژگی‌ها به عنوان یکی از شاخص‌ترین بافتهای تاریخی ایران بوده است. وجود و یا شکل‌گیری برخی از اجزا و عناصر شهری خاص درون این بافت به عنوان شاخصه‌ای از تحولات ساختار شهری، حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهر قابل توجه است. شکل‌گیری لاله‌زار و حیات گذشته آن نمونه از این دست است. این خیابان که در مقطعی از تاریخ معماری شهری ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین خیابان‌های ایران محسوب می‌شود، به دستور ناصرالدین شاه و تاثیرات سفرهای خارجی او و با الگوگیری از معابر غربی احداث شد (محسن حبیبی، زهرا اهری، ۱۳۸۷). در واقع احداث این خیابان سبب ایجاد یک نظام شهری متفاوت از آنچه تا کنون در ایران شاهد آن بودیم شد. این اقدام سبب شد باغ لاله‌زار که فضای درباری و متعلق به نزدیکان شاه قاجار که خارج از حصار شهری تهران قرار داشت (محسن حبیبی، زهرا اهری، ۱۳۸۷)، به فضای عمومی شهری که در خدمت مردم است تبدیل شود. لاله‌زار به سرعت به گردشگاه اصلی تهران تبدیل می‌شود و مردمان شهر برای حضور در واقعه‌ها و حادثه‌ها ـ خواه بازیگر و یا تماشاگر ـ بدان روی می‌آورند و لاله‌زار به سرعت در قصه‌های شهر تهران جای می‌گیرد و خود راوی دیگر قصه‌های شهری می‌گردد (محسن حبیبی، زهرا اهری، ۱۳۸۷).
خیابان لاله‌زار محوری فرهنگی تاریخی محسوب می‌شود که دارای سابقه فرهنگی اجتماعی است. این خیابان شهرتی فرا منطقه‌ای داشته که در گذشته محل زندگی بسیاری از چهره‌های سیاسی فرهنگی و هنری بود است. خورشیدی بیان می‌کند مردم دیگر شهرهای ایران وقتی به تهران می‌آمدند آرزوی دیدن لاله‌زار را داشتند و وصف آن را شنیده بودند و لاله‌زار در سالهای ۱۳۱۰تا ۱۳۳۰ بی‌نهایت زیبا بود (خورشیدی، ۱۲۴:۱۳۹۲). این خیابان بخشی از تاریخ شهرسازی ایران است که فضای خصوصی و درباری را تبدیل به فضای عمومی می‌کند که مردم را از خانه‌هایشان بیرون کشد و مردم را برای گذران اوقات فراغت به خیابان می‌آورد. از این رو این خیابان در تاریخ شهرسازی ایران نیز جایگاه مهمی دارد.
لاله‌زار محلی برای شکل‌گیری مسائل و اتفاقات فرهنگی اجتماعی و همینطور محلی برای حضور مردم، گشت گذار تفریح و تماشای تئاتر و فیلم‌های سینمایی بود. در واقع این خیابان در دوره اوج خود تبدیل به راسته‌ای تجاری برای عرضه تشریفاتی‌ترین و جذاب‌ترین کالاهای اروپایی و راسته‌ای تفریحی و فرهنگی برای قشر مرفه و فرهنگی مآب جامعه شد (توکلی علیرضا: ۷۰.۱۳۸۸). این محور فرهنگی تاریخی دارای تعداد زیادی هتل، محلی برای اقامت گردشگرها، سفیرهای خارجی و هنرمندانی بود که به تهران سفر می‌کردند در نتیجه بزرگترین و مهم‌ترین خیابان و گردشگاه تهرانی‌ها و شهرستانی‌ها شد (خسرو خورشیدی، ۱۳۹۲:۱۲۲).
در گذشته اکثر واحدهای تجاری این خیابان به صورت شبانه‌روزی شرایط را برای حضور مردم محیا می‌کردند و در واقع لاله‌زار تنها بخش زنده شهر در ساعات شب محسوب می‌شد. همچنان که ارنست اورسل جهانگرد اروپایی (به نقل از محسن حبیبی، زهرا اهری، ۱۳۸۷) در خصوص حیات شبانه در لاله‌زار اینگونه اشاره می‌کند که: لاله‌زار را با چراغ‌های نفتی روشن می‌کنند تا زندگی شبانه شهری نیز برای نخستین بار در شهر ایرانی تجربه می‌شود. خیابان لاله‌زار در چند دهه اخیر با تغییراتی روبه رو شدکه این تغییرات به تدریج با تاثیرگذاری عوامل مختلف و تحولاتی که سبب شد لاله‌زار با فرآیند معاصر جامعه همراه نشود. در واقع نظام اجتماعی میل به کشش این خیابان به آینده را از دست داد و لاله‌زار در سیر معاصر شدن و بروز شدن قرار داده نشد به سبب این اتفاق جامعه برای تامین نیاز اجتماعی و شهر سعی در بر طرف کردن این نیازها در دیگر از مناطق شهر گرفت. لاله‌زار به تدریج با استقبال کمتری از سوی مردم برای حضور در خیابان روبرو شد و با تغییر در نظام ارزشی جامعه رو به افول نهاد و به مرور زمان جایگاه شهری خود را به عنوان یک خیابان پر رفت آمد و پر زرق و برق به خیابانی برای عرضه محصولات الکتریکی داد و بسیاری از فضاهای تاریخی و فرهنگی آن مانند سالن‌های سینما و تئاتر به تدریج متروک و یا تبدیل به انبار شدند. کافه‌ها رستوران‌ها و اماکن اقامتی مانند گراند هتل با مراجعه کمتر مردم متوقف شده و در این بین بافت مسکونی لاله‌زار که یکی از مهم‌ترین عناصر حیات خیابان لاله‌زار محسوب می‌شدند نیز به مرور خالی از سکنه شده و لاله‌زار به محوری تجاری تبدیل شد.
هر دو بخش لاله‌زار نو و لاله‌زار جنوبی تحت سیطره واحدهای تجاری، کالاهای الکتریکی هستند و عمده مراجعات به این خیابان برای خرید و فروش کالای برقی صورت می‌گیرد که از نظر اصالت کاربری این خیابان متفاوت با آن چیزی است که در گذشته اتفاق می‌افتاد. تبدیل شدن لاله‌زار به بورس الکتریکی و تمرکز واحدهای تجاری و تجاوز به بافت مسکونی اطراف سبب شده که بافت مسکونی به شدت کاهش پیدا کند و واحدهای مسکونی موجود نیز، تبدیل به انبار و یا متروک باقی ماند. بناهای تاریخی و ارزنده این خیابان که بخشی از تاریخ معماری معاصر ایران محسوب می‌شود در حال حاضر زندگی گذشته خود را از دست داده‌اند در این بین برخی تخریب شده و آنچه که باقی مانده نیز یا توسط مالکان تبدیل به انبار و یا به متروک رها شده است. متکی بودن حیات لاله‌زار به واحدهای تجاری و کاهش زیاد و حتی نابودی بافت مسکونی سبب شده در ساعات شب که واحدهای تجاری حضور ندارند امنیت اجتماعی در این منطقه به شدت کاهش پیدا کند و لاله‌زار فقط در روز می‌تواند شرایط حضور مردم را فراهم سازد.
