تا پیش از جریان توسعه تهران در دهه سوم سلطنت ناصرالدین شاه، عمده خرید و فروش و ذخیره‌سازی سبزی‌جات، صیفی‌جات، علوفه و دیگر مایحتاج روزمره تهرانی‌ها از طریق بازاری تامین می‌شد که در راسته خیابان پامنار شکل گرفته بود. کاروان‌ها از طریق دروازه قدیم شمیران به این بازار متنوع دسترسی پیدا می‌کردند و نیازهای غذایی، خشکبار و … پایتخت نشین‌ها را تامین می‌کردند. حجره‌ها، سراها و کاروان‌سراهای شکل گرفته در پهنه این خیابان به خوبی از رونق فعالیت تجاری در آن حکایت دارد. همزمان بازارهای کوچکی در نقاط مختلف شهر برپا شده بود که دسترسی محلی به بازار محصولات مورد نیاز را فراهم می‌ساخت. از جمله مهم‌ترین آنها «سبزی میدان» است که از یکسو به بازار تهران و از سوی دیگر به ارگ حکومتی مرتبط بود. این میدان مهم در اوایل عهد ناصری به دستور امیر کبیر ساماندهی شد و به تولید و عرضه بلوریجات اختصاص پیدا کرد. تا ورودی دهنه جنوبی ارگ از منظر زیباتری به نسبت قبل برخوردار باشد.
تراکم جمعیت در دهه‌های نخست سلطنت ناصرالدین شاه از یک سو و آغاز نهادسازی او برای اداره امور حکومتی از سوی دیگر باعث شد تا دربار قاجاریه نسبت به توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز خود اقداماتی را مد نظر قرار دهد. از آن جمله دستور اعطای امتیاز بهره‌برداری از اراضی جنوبی خارج شهر به منظور کشاورزی و سکونت در ازای تخلیه بافت مرکزی توسط ساکنین شهر تهران بود. به این ترتیب بخش مهمی از اهالی تهران در ازای دریافت زمین‌های بیشتر زراعی، املاک خود را به دولت واگذار کردند و برای سکونت و زراعت به بخش جنوبی شهر، در حد فاصل تهران و ری نقل مکان کردند.
رشد زراعت و دامداری و به ویژه افزایش سطح کشت انواع سبزی و صیفی در حومه جنوبی تهران و دشت ورامین، باعث شد تا مبدأ تامین نیاز پایتخت‌نشین‌ها به انواع محصولات زراعی و دامی از شمال تهران به جنوب آن انتقال پیدا کند. ساخت راسته بازار صاحب‌جمع و میدان امین‌السلطان در پاسخ به نیاز تازه‌ای بود که شکل گرفته بود. به این ترتیب از اواخر دهه ۱۲۴۰ خورشیدی به تدریج پامنار به عنوان مرکز فروش سبزی و صیفی‌جات جایگاه خود را از دست داد و به جای آن میدان و خیابان امین‌السلطان به مرکز اصلی فروش دام، گندم، سبزی، صیفی و خشکبار تهران تبدیل شد.
توسعه میدان، ساخت کاروانسرای خانات و گسترش طولی خیابان و بازار به سمت میدان شوش توسط میرزا علی اصغرخان اتابک (امین السلطان دوم) و در نهایت اتصال بازار به دروازه جدید شاه عبدالعظیم بر اهمیت این راسته افزود. آنچنان که هنوز هم بخش مهمی از سهم بازار خشکبار کشور در این محدوده مبادله می‌شود.
متن کامل این مطلب به انضمام مطالب تکمیلی دیگر به زودی در قالب درس گفتار بیست و ششم منتشر و در دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت.
جهت دریافت مجموعه درس گفتارهای انجمن تهران‌شناسی می‌توانید از طریق درگاه ارتباط عمومی انجمن در شبکه اجتماعی تلگرام با شماره ۰۹۱۹۵۶۸۹۶۱۱ اقدام فرمائید.
