از مهمترین و تاثیرگذارترین تماشاخانه‌های تهران، در دهه بیست و سی خورشیدی، تماشاخانه جامعه باربد در کوچه ملی است که نقش مهمی در تاریخ هنر نمایش و ارتقاء بازیگری ایران بر عهده دارد.
اسماعیل مهرتاش که از دانش آموختگان دارالفنون بود، جامعه باربد را در سال ۱۳۰۵ در عمارت احتشام السلطنه تاسیس نمود. مهرتاش این خانه را به صورت استیجاری تا حوالی سال ۱۳۱۸ در اختیار داشت. پس از پایان قرارداد سالانه، به دلایل مالی و رکود فعالیت‌های هنری، جامعه باربد به مدت سه سال از ادامه فعالیت بازماند تا اینکه بار دیگر مهرتاش گروه خود را در سال ۱۳۲۱ گردآوری کرد. این بار جامعه باربد به خانهای در خیابان سعدی جنوبی، روبروی خیابان بوشهری نقل مکان نموده بود. خانه جدید از امکان بهتری برای جامعه باربد برخوردار بود. تا پیش از آن به دلیل نامناسب بودن سالن نمایش در عمارت احتشام السلطنه، اغلب اجراها پس از تمرین در تماشاخانه‌های مختلف شهر به روی صحنه میرفت، در حالیکه مکان جدید این مشکل را نداشت و جامعه باربد میتوانست در مکان ثابت خود پذیرای تماشاگرانش باشد.
رونق لاله‌زار در دهه بیست باعث شد تا مهرتاش گروه نمایشی خود را در سال ۱۳۲۵ از خیابان سعدی به تماشاخانه‌ای در کوچه ملی نقل مکان بدهد. این تماشاخانه در محل سینما شهرزاد فعلی واقع شده بود و به گروه تئاتر هنر تعلق داشت. مهرتاش با اجاره این سالن در خلال سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۸ به اجرای برنامه پرداخت و پس از آن به خانهای قدیمی در نزدیکی میدان سپه نقل مکان کرد. مکان جدید جامعه به فردی به نام صبری تعلق داشت. او در زیرزمین خانه خود سالن مناسبی با ظرفیت ۵۵۰ نفر ساخته بود که مهرتاش میتوانست در آن به صورت جدی فعالیت‌های جامعه باربد را ساماندهی کند.
فعالیت جامعه باربد تا دوران رواج آتراکسیون با مشکل خاصی مواجه نبود. از سال ۱۳۳۵ به بعد به تدریج هنر کاباره‌ای جایگزین هنر نمایشی شد و گروههای جدی تئاتر در نتیجه تغییر سلیقه مخاطب در محاق فرو رفتند. برخی از این گروه‌ها از فعالیت بازماندند و برخی دیگر برای بقای خود به جریان نمایش لاله‌زاری پیوستند، از جمله این گروه‌ها، جامعه باربد است که به ناچار به تغییر رویه در برنامه‌های خود تن میدهد.
جامعه باربد را در مجموع بایستی یکی از قدیمیترین و پر سابقهترین گروههای نمایشی در ایران برشمرد. فعالیت مستمر این گروه از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۵۷، به تاریخ نمایش معاصر ایران هویت ارزشمندی بخشیده است. حضور مهرتاش در کنار نویسندگان و هنرمندانی چون میرسیف الدین کرمانشاهی، علی دریابیگی، رضا کمال (شهرزاد)، عبدالحسین نوشین، صادق شباویز، شباهنگ، خان بابا صدری، احمد فاخته، ملوک ضرابی، لرتا هایراپتیان، فضل الله بایگان، مادام سیرانوش، ازهدی، مطیع الدوله حجازی، محمد مشروطه، ولی‌الله خاکدان، نصرت کریمی، پری آقابایف، مهدی مقبل، عزیزالله بهادری، علی مرادی، خانملک ساسانی، یحیی کیا، محسن سهیلی، هایک کاراکاش، سرهنگ اعتماد مقدم، هوشنگ سارنگ، مهدی مصیری، ناپلئون سروری، اسماعیل شنگله، نورمحمد میرعمادی، محمدعلی جعفری، حسین محافظ، رقیه چهره‌آزاد، محمدعلی خان کاظمی، ادیب خوانساری، رفیع حالتی، علی نصیریان، نعمت‌الله گرجی، رضا کرم‌رضایی، جمشید لایق، جواد انصافی، رشید اصلانی، شاپور رحیمی، محمد ملک‌مسعودی، داوود فیاضی، عزت‌الله انتظامی، حسن اعتمادی، بهمن جنیدی، محمدعلی کشاورز، رسول نجفیان، بهزاد رضوی، بهروز رضوی، حمید قنبری، مجید محسنی، مستجاب‌الدعوه، علی تابش، شهروز ملک‌آرایی، مهری مهرنیا، ملکه حکمتشعار، فروزنده، حسن معبودی، اکبر جقه، بهرام سیر، منوچهر شفیعی، محمد امین‌زاده، محمدرضا نوابی، عزیزالله بهادری، علی مرادی، نعمت‌الله گرجی، محمدعلی صفاریان، جواد جواهری، توران مهرزاد، شهلا ریاحی و… به این گروه نمایشی تشخص خاصی داده بود که در کمتر گروهی می‌شد نمونه آن را سراغ گرفت. بخشی از همکاران او، دانشآموختگانی بودند که از دوره‌های مختلف آموزشی نظیر بازیگری، ساخت دکور، موسیقی و… به عرصه‌های فرهنگی و هنری وارد شدند.
او علاوه بر هنر نمایش، دوره‌های مختلفی در زمینه‌های گوناگون دیگری همچون آموزش تار و آواز (اسماعیل مهرتاش)، ادبیات فارسی (دکتر احمد ناظم‌زاده‌کرمانی)، دکور (ولی‌الله خاکدان)، تاریخ تئاتر (علی‌اصغر ازهدی) و… برگزار میکرد که از میان دانشآموختگان آن، هنرمندان برجستهای نظیر محمدرضا شجریان، عبدالوهاب شهیدی، ملوک ضرابی، قاسم جبلی، محمد نوری، فریدون اسماعیلی، محمد منتشری، جمال وفایی، مرضیه، حسن یزدانیان و… به عرصه فرهنگ و هنر ایران معرفی شدند.
مشخصه بارز جامعه باربد، تعهد آن به آموزش هنرمندان جوان و معرفی استعدادهای تازه در عرصه‌های گوناگون و از جمله نمایش است. به ویژه آنکه مهرتاش به عنوان بنیانگذار و پدر معنوی این گروه نمایشی قائل به آموزش رایگان بود تا کسی به دلایل مالی محروم از حضور در این دورهها نباشد.
